Τέσσερα πρωτόλεια του Κ.Π. Καβάφη

Πριν αρχίσω να διαβάζω τα τέσσερα καβαφικά πρωτόλεια, που αποτελούν το θέμα αυτής της εργασίας, οφείλω να εξηγήσω την παράξενη προσθήκη στον τίτλο της -«διαβασμένα ως ομιλήματα ακυρωτικά του νοήματος»- προσθήκη ή διευκρίνηση που αντιλαμβάνομαι πως αιφνιδιάζει τον απροετοίμαστον αναγνώστη. Γιατί είναι πρόδηλο πως ό,τι υπαινίσσομαι είναι μια εξαίρεση από τον κανόνα. Πως τα λόγια/«ομιλήματα» αυτών των ποιημάτων δεν κυριολεκτούν, δεν εννοούν ό,τι φαίνεται να εκφράζουν· πως υπάρχει μια διάσταση δηλαδή ανάμεσα σε ό,τι αυτά εννοούν και σε ό,τι υπονοούν· με τρόπο μάλιστα τα υπονοούμενα να ακυρώνουν τα εννοούμενα. Μολονότι στην καθημερινή ζωή έχουμε συμφωνήσει να σκεπτόμαστε και να μιλάμε χρησιμοποιώντας τις μονοδιάστατες ή κυριολεκτικές σημασίες των λέξεων, έτσι ώστε να αποφεύγεται η ασυνεννοησία και η παρανόηση μεταξύ μας, κάποτε αυτή η τακτική, ο κανόνας αυτός δεν ικανοποιεί ορισμένους ανθρώπους. Δυσανασχετούν λοιπόν και γυρεύουν τρόπους διαφυγής από τα «Τείχη» της γραμματικής του. Έτσι, όταν κάποιος απ' αυτούς, ένας Καβάφης λόγου χάρη, βάζει στο στόμα του τη λέξη «καλαμάρι», ας πούμε, δεν εννοεί το «μελανοδοχείο», αλλά ένα δοχείο γεμάτο από «μαύρη και άμορφη σαν τη μελάνη Σκέψη», απ' όπου πηγάζουν όμορφα, καλογραμμένα τα λόγια. Με έναν τρόπο δικό τους λοιπόν κάποιοι «ανήσυχοι» άνθρωποι προσπαθούν κάτι άλλο να πουν, διαφορετικό από όσα πρεσβεύει η κοινή, καθιερωμένη γλώσσα. Ένας τέτοιος τρόπος είναι και η Ποίηση· μια άλλη, προσωπική, τεχνητή γλώσσα δηλαδή, που μολονότι δεν παύει να χρησιμοποιεί τις λέξεις με τις καθιερωμένες σημασίες τους, επιχειρεί ωστόσο να εγκαινιάσει, κυρίως και πρωτίστως, κάποιους αδοκίμαστους συνδυασμούς των σημασιών τους, και να εκμεταλλευτεί επίσης κάποιες λανθάνουσες ιδιότητές τους. Ο Καβάφης, νεαρός ακόμη, συνειδητοποίησε πως η Ποίηση στην περίπτωσή του δεν μπορούσε να μην είναι μια γλώσσα τεχνητή, που άλλα έμελλε να λέει και άλλα να υπονοεί· να μην είναι «απατηλή». [...]