Γιαννιώτικα διηγήματα

Στον ανά χείρας τόμο συγκεντρώνονται άγνωστα ή ξεχασμένα κείμενα του Χρήστου Χρηστοβασίλη: αφηγήματα για τη ζωή παλιών ξωμάχων, για τη συμβίωση Χριστιανών, Εβραίων και Τουρκογιαννιωτών στην τουρκοκρατούμενη Ήπειρο, γραπτά διαποτισμένα από τον έντονο πατριωτισμό του συγγραφέα και το πάθος της εθνικής ολοκλήρωσης.[...] Βασίλης Γκουρογιάννης

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Με τη συμπλήρωση εβδομήντα χρόνων από τον θάνατο του Χρήστου Χρηστοβασίλη, ενός αδίκως παραμελημένου διηγηματογράφου, μια εκδοτική ομοβροντία τεσσάρων βιβλίων τον επαναφέρει στο προσκήνιο. Ο Χρηστοβασίλης πέθανε μια σημαντική γι' αυτόν ημέρα, στις 21 Φεβρουαρίου 1937, 24η επέτειο της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων αλλά και ημέρα πένθους για τον προ δωδεκαετίας θάνατο του γιου του Βασίλη, φοιτητή, στα 21 του. Θάνατο που ο πατέρας ενέγραψε στις δέλτους της ποίησης με μοιρολόγια σε έμμετρο και πεζό. Παρά τον ταραχώδη βίο του, από τα 15 ως τα 75 που εξέπνευσε, στις επάλξεις των επαναστατικών κινημάτων και της δημοσιογραφίας, κατόρθωσε να εκδώσει ποιήματα, θεατρικά, μελέτες και έξι συλλογές διηγημάτων, με πρώτη τα Διηγήματα της στάνης, το 1898. Μετά θάνατον κάποιες απόπειρες για την έκδοση των Απάντων του από την κόρη του Τιτίνα Μπακοπούλου και ορισμένους μελετητές, μεταξύ των οποίων και ο Γιώργος Βαλέτας, ναυάγησαν. Αντ' αυτών υπήρξαν λιγοστές επανεκδόσεις και το 1954 η μελέτη του Λέανδρου Βρανούση. Τις αρετές του διηγηματογράφου Χρηστοβασίλη που είχε επισημάνει, νεκρολογώντας τον, ο Τέλλος Αγρας, εκτίμησαν δύο λεπταίσθητοι απόγονοι, ο Ε. Χ. Γονατάς, εκδίδοντας προ εικοσαετίας στη σειρά «Ασυνήθιστες ιστορίες» τον Κουτσογιάννη στα Γιάννινα και ο Μανόλης Αναγνωστάκης, επανεκδίδοντας την πρώτη συλλογή του κατά την επαυξημένη δεύτερη έκδοση του 1923. Τέλος, από τα σχολικά αναγνωστικά «τα γεμάτα Χρηστοβασίλη» άλλοτε, αποσύρθηκε ολοσχερώς στην προ τριακονταετίας αναθεώρηση, που ανέτρεψε τον μέχρι τότε ισχύοντα σχολικό λογοτεχνικό κανόνα [σύμφωνα και με την πρόσφατη αποδελτίωση του Λάμπρου Βαρελά, Η νεοελληνική και μεταφρασμένη λογοτεχνία στην ελλαδική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (1884-2001)]. Συνοψίζοντας, οι τύχες του Χρηστοβασίλη ακολούθησαν την απαξίωση του διηγήματος με «θέμα ελληνικόν», άλλως πώς, ηθογραφικόν, αλλά και τη μετακύλιση του πατριωτικού σε εθνικό που σήμερα πλέον αποκαλείται συλλήβδην εθνικιστικό.



Οι εκλάμψεις εντοπιότητας



Στο ξεκίνημα της παγκοσμιοποιημένης εποχής, οι εκλάμψεις εντοπιότητας δεν λείπουν. Σε αυτές θα εντάσσαμε την ιδέα του ηπειρώτη εκδότη να στήσει σειρά «Οι Ηπειρώτες», με υπεύθυνο τον Θωμά Στεργιόπουλο, προτάσσοντας αντί επανεκδόσεων τρία καινούργια βιβλία του Χρηστοβασίλη. Δύο συλλογές τις οποίες είχε ο ίδιος έτοιμες το 1936 και αναζητούσε πόρους για την έκδοσή τους, ελπίζοντας για τα «ηρωικά» διηγήματα σε υποστήριξη από το υπουργείο Παιδείας και για τα «γιαννιώτικα» από τον Δήμο Ιωαννίνων. Το «περί Εβραίων» τομίδιο δεν θα μπορούσε να σχεδιαστεί από τον Χρηστοβασίλη, μια και τότε το εν λόγω θέμα δεν συνιστούσε αντικείμενο αναγνωστικού ενδιαφέροντος. Σχετικές δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις του από τη Θεσσαλονίκη του 1894, ακόμη ένα διήγημα και πολύστιχο ποίημα, συγκεντρώνονται και σχολιάζονται αρμοδίως από τη Φρ. Αμπατζοπούλου.

Κινητήρια δύναμη στη δημιουργία αυτής της τρίτομης προσθήκης στο έργο του Χρηστοβασίλη, η Δροσιά Κατσίλα, η μικρότερη κόρη της μικρότερης κόρης του, Ανθούλας, όπως η ίδια αυτοσυστήνεται στον πρόλογο της διδακτορικής διατριβής της. Αυτή νοικοκύρεψε και συνένωσε το γιαννιώτικο και το αθηναϊκό αρχείο Χρηστοβασίλη, τα ταξινόμησε, συμβουλευόμενη και τις υπόλοιπες αρχειακές πηγές, προπαντός όμως τα αξιοποίησε συντάσσοντας μια πρότυπη «γραμματολογική και αρχειακή μελέτη». Αναλυτική η καταγραφή του έργου, δημοσιευμένου και ανέκδοτου, με χωριστή αναφορά σε κάθε ένα κείμενο, προτάσσοντας πολυσέλιδη βιογραφία, που πιστεύουμε πως αξίζει αυτόνομης έκδοσης. Ακριβόλογη και συστηματική, με εξαντλητικές υποσελίδιες σημειώσεις, σκιαγραφεί τον λογοτέχνη Χρηστοβασίλη αλλά πρωτίστως αναδεικνύει τον ηπειρώτη αγωνιστή με τον ενθουσιώδη χαρακτήρα, τοποθετώντας τις ιδεολογικές του μετατοπίσεις στα ιστορικά συμφραζόμενα της εποχής.



Αναδιήγηση παλιών ιστοριών



Πέραν της φιλολογικής αξίας, που αναμφιβόλως έχουν αυτές οι εκδόσεις, μια και ταχτοποιούν ένα παραγνωρισμένο έργο, δεν στερούνται αναγνωστικού ενδιαφέροντος. Στα «ηρωικά διηγήματα» ο Χρηστοβασίλης αναδιηγείται παλιές ιστορίες από τα προεπαναστατικά χρόνια για τον Ρήγα και τον Καραϊσκάκη, τον Κατσαντώνη και τον Καλόγερο Σαμουήλ, και άλλες, που τις έζησε ο ίδιος, όταν δεκαπενταετής βρέθηκε με κλέφτικο σώμα στην Πίνδο. Παλιές ιστορίες για ανδρείους και απελπισμένους, που μερικές μοιάζουν με παραμύθια, αφηγείται και στα «γιαννιώτικα διηγήματα» και πάλι μαζί με δικές του αναμνήσεις, ανασταίνονται δίπλα στα Γιάννινα, στο ηρωικό Σούλι αλλά και στο Νέο Σούλι, που η προγονική του φάρα των Ζιουλαταίων έχτισε στην Ηπειρο. Λαγαρή και πηγαία η διήγηση, αποκτά ρώμη και ρυθμό, ανιστορώντας κατορθώματα και περιπέτειες στο επιβλητικό και συνάμα άγριο σκηνικό των ηπειρωτικών βουνών. Σε μια δημοτική χωρίς υπερβολές, οικεία και σε εμάς σήμερα, με ένα ιδιαίτερα πλούσιο λεξιλόγιο, αντλημένο από ντοπιολαλιές. Λαογραφικός θησαυρός που ο ίδιος φρόντισε με τα γλωσσάρια που κατήρτισε. Τέλος, διαφορετικό εμφανίζεται το καταληκτικό διήγημα «Από την Αθήνα στα Γιάννινα αεροπορικώς σε 1 ώρα και 3/4 της ώρας», δημοσιευμένο τον Αύγουστο του 1934, καθώς ξεδιπλώνει εναέριες εντυπώσεις, δίνοντας ένα μοναδικό μάθημα πατριδογνωσίας.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

Το ΒΗΜΑ, 07/10/2007