Κατάστημα νεωτερισμών

Έτος 1973. Η πρώτη ποιητική συλλογή του Γιώργου Χρονά, Βιβλίο 1, αρχίζει με το ποίημα «Αλεξάνδρεια», την πόλη που σηματοδοτεί τη γέννηση μιας νέας ποίησης, αλλά και ένα χώρο κινητό, ένα χώρο που μεταβάλλεται σε διάσταση του χρόνου και όχι το αντίστροφο (στο «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» η Αλεξάνδρεια φεύγει, το ποιητικό εγώ παραμένει, αντιμέτωπο με τον θάνατο). Το δεύτερο ποίημα της ίδιας συλλογής ονομάζεται «Πέραμα», τόπος αλλά και μυητικό πέρασμα σε άλλον τρόπο ζωής, σε άλλη μορφή ποίησης, ενώ το τρίτο φέρει τον τίτλο «Πάντα είναι Αύγουστος». Εδώ η χρονική διάσταση εμφανίζεται ως σταθερότητα: ο χρόνος μένει ακίνητος, γίνεται χώρος, αλλάζει ντεκόρ, γιατί είναι ο χρόνος που δεν ζήσαμε, γιατί η δύναμη του πόθου μάς φυλακίζει στην ανυπαρξία.


Οι ίδιες χωροχρονικές φιγούρες επανέρχονται στη νέα συλλογή Κατάστημα Νεωτερισμών, είναι όμως μεταμορφωμένες, απελευθερωμένες. Ακούγεται η φωνή του ποιητή ως μότο στην αρχή της συλλογής:


Φτάνουνε τα νέα μοντέλα/ από τα Παρίσια, το Μιλάνο/ το μαγαζί αυτό πρέπει/ ν' αλλάξει βιτρίνες,/ ντεκόρ (σελ. 9)


Η ζωή μας μοιάζει με κατάστημα νεωτερισμών και εμείς με περαστικούς που κοιτάμε τις βιτρίνες:


Τα σχέδια με τους δράκους, τα φυτά/ είναι για σας/ που προσπερνάτε (σελ. 34)


Στο ποίημα «Διαθήκη, Α'» η μητέρα λέει στον νεογέννητο γιο της:


­ Τώρα μπορείς να δεις τον κόσμο [...]/ Τα πάντα είσαι να κάνεις,/ κανένα πρόβλημα/ Μόνο να μην καπνίζεις (σελ. 22)


Οι στίχοι αυτοί βασίζονται σε πραγματική συμβουλή της μητέρας του. Το μόνο «μήλο» που απαγορεύει η μάνα - δημιουργός στον Κήπο της Εδέμ ή και της Κολάσεως είναι να μην καπνίζει ο γιος της. Το κάπνισμα αποκτά μορφή οιδιπόδειου συμπλέγματος, προσλαμβάνει ποικίλες μορφές στο έργο του Γιώργου Χρονά. Στο Βιβλίο 1 το κίτρινο χρώμα από το τσιγάρο γίνεται σημάδι του χρόνου που παραμένει ακίνητος πάνω στα χέρια του καπνιστή. Στην ίδια συλλογή, στο ποίημα «Οι νεκροί γέμισαν τους διαδρόμους», οι νεκροί ταυτίζονται με ένα τσιγάρο, αυτό που «βλάπτει σοβαρά την υγεία» και που είναι αντικείμενο του πόθου τους. Το κάπνισμα επανέρχεται ως έμμονη εικόνα, το τσιγάρο ως πολυσήμαντο σημαίνον: απαγόρευση, στίγμα στα δάχτυλα, χρόνος που δεν ζήσαμε.


Πραγματικά γεγονότα εμπνέουν τον ποιητή και εκείνος τα μεταμορφώνει σε φαντάσματα που μας κυνηγούν για να μας υποχρεώσουν να βλέπουμε τη ζωή με διαύγεια. Στο ποίημα «Διαθήκη, Β'» η μητέρα λέει:


Γεννήθηκες 3 και 50/ Ψηλά σε σήκωσαν οι νοσοκόμες/ να δεις τη θάλασσα/ Όταν ήρθες πάλι δίπλα μου/ ίσα που ανέπνεες/ Σε πήρα στο στήθος μου/ Οιδίποδα να σε πω/ ή Θόδωρο; (σελ. 23)


Στα μάτια της ίδιας της μητέρας του ο ποιητής εμφανίζεται ταυτόχρονα ως κοινός θνητός ­που όμως είναι θείο δώρο­ και ως μυθική μορφή, φορτισμένη με την ψυχαναλυτική παράδοση. Η μυθολογία, η ψυχανάλυση, η τέχνη παίζουν πάνω στη σκηνή της ποίησης του Γιώργου Χρονά ή γίνονται μαγικό ντεκόρ μπροστά στο οποίο ξετυλίγεται η ύπαρξη του Ποιητή. Ο ίδιος γίνεται διακείμενο μέσα στο δικό του κείμενο, οιδιπόδεια φιγούρα του κατ' εξοχήν ποιητή, που περιπλανήθηκε από την Κόρινθο στη Θήβα διά μέσου των Δελφών, για να ζήσει πλάι στη μητέρα - βασίλισσα.


Θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για ανατρεπτική γραφή. Ωστόσο, μια τέτοια ανάγνωση αποκαλύπτει προκατάληψη εκ μέρους του αναγνώστη: περιμένει κάτι συγκεκριμένο και ο ποιητής ανατρέπει τις προσδοκίες του. Με την έννοια αυτή κάθε πραγματική ποίηση είναι ανατρεπτική. Θα ακουστεί ως παραδοξολογία αλλά νομίζω ότι η πιστοποίηση της ύπαρξης ανατροπής είναι συχνά αποτέλεσμα συντηρητικής ανάγνωσης. Ο αναγνώστης του Γιώργου Χρονά πρέπει να κάνει tabula rasa για να μπορέσει να διεισδύσει στο ποίημα, να ανακαλύψει ορισμένα από τα μυστικά του και να απολαύσει την πρωτοτυπία του.


Αυτό που βγαίνει από μια ανάγνωση του candide lector, όπως έλεγαν οι Λατίνοι, μπροστά στη θέαση ενός νέου κόσμου, είναι η ρεαλιστική γραφή που αντιτίθεται στον ρυθμό του στίχου, η πολυσημία και η ποιητικότητα που παλεύουν ενάντια σε πραγματικά γεγονότα. Εδώ δεν μπορεί να παίξει πρωτεύοντα ρόλο η μεγάλη κυρία της λυρικής ποίησης, η μεταφορά. Εδώ πρωταγωνιστεί η χαρακτηριστική φιγούρα της πρόζας, η μετωνυμία, και ακόμη περισσότερο η συνεκδοχή: το μέρος αντί του όλου, η ύλη αντί του αντικειμένου. Ο συνεκδοχικός τρόπος έκφρασης αφήνει κενά που καλείται να συμπληρώσει ο αναγνώστης, όχι όμως σύμφωνα με τους κανόνες της ποιητικής. Στην ποίηση του Γιώργου Χρονά τα κενά βρίσκονται ταυτόχρονα στο δικό του κείμενο και στη ζωή όλων μας:


Οι μέρες αδειάζουν κώνειο/ στα γεμάτα ποτήρια μας/ κι εγώ δεν είμαι ο Σωκράτης/ για να πεθάνω ήρεμα στη φυλακή (σελ. 14)


γράφει στο ποίημα «La morte degli amanti», Ο θάνατος των εραστών, τίτλος γνωστού ποιήματος του Μποντλέρ.


Στη νέα ποιητική συλλογή του Γιώργου Χρονά η λιτότητα και η αμεσότητα του λόγου δεν είναι μια απλή τεχνική, γι' αυτό και παρασύρουν τον αναγνώστη σε έναν κόσμο καθημερινό και συνάμα ανοίκειο. Ακολουθούμε τον ποιητή στα στενά σοκάκια, μακριά από το φως της ημέρας, γιατί μόνο στο σκοτάδι της νύχτας θα δούμε μύθους να κυκλοφορούν ανάμεσά μας. Το Κατάστημα Νεωτερισμών μάς προσκαλεί να ζήσουμε σε ένα χώρο που αναβλύζει αληθινή ποίηση.

Ζωή Σαμαρά, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 15-02-1998