Τα ποιήματα 1973 - 2008

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το μεγαλύτερο μέρος του ποιητικού του έργου συγκεντρώνει στον ανά χείρας τόμο ο Γιώργος Χρονάς, εντάσσοντας στον κορμό του τις συλλογές «Βιβλίο 1» (1973), «Οι λάμπες» (1974), «Τα μαύρα τακούνια» (1979), «Ο αναιδής θρίαμβος» (1984) και «Κατάστημα νεωτερισμών» (1997). Από τον τόμο λείπουν τα ποιητικά βιβλία «Κίτρινη όχθη Α'» (1993), «Κίτρινη όχθη Β'» (2001) και «Χάρτινη εξέδρα» (2001), ενώ στο τελευταίο του τμήμα φιλοξενούνται αδέσποτα ποιήματα, που γράφτηκαν μεταξύ 1997 και 2008. Δεν είμαι σε θέση να πω για ποιον λόγο ο Χρονάς αφήνει έξω από μια τόσο προσεγμένη και καλά προετοιμασμένη συγκεντρωτική έκδοση τρεις συλλογές οι οποίες δεν έχουν να ζηλέψουν κατά το παραμικρό τις υπόλοιπες, αλλά, όπως κι αν ζυγίσουμε μια τέτοια απουσία, το τελικό αποτέλεσμα δεν επηρεάζει τη συνολική του εικόνα ούτε τροποποιεί επί της ουσίας την ποιητική του φυσιογνωμία.

Ποιητής που ανήκει στη γενιά του 1970, και ο οποίος συμπορεύεται για ένα διάστημα με το βίαιο και γενναία εκπεφρασμένο πνεύμα της οργής της (όταν τόσο ο ίδιος όσο και τα άλλα μέλη της γενιάς διανύουν το στάδιο μιας δύσκολης, όπως και σφοδρά καταπιεσμένης νεότητας, οργανικά συνυφασμένης με το κλίμα της εποχής τους), ακολουθεί από ένα σημείο και μετά έναν εντελώς δικό του δρόμο, διαμορφώνοντας μια ταυτότητα με απολύτως σταθερά δεδομένα. Μια ταυτότητα η οποία παραμένει ευανάγνωστη μέχρι και τις μέρες μας στα γραπτά του, κρατώντας εμφανή απόσταση από τις τάσεις που σχηματίστηκαν στο εσωτερικό της γενιάς του 1970 κατά την ώριμη φάση της.



Διαμελισμός τού εγώ



Η γλωσσική εσωστρέφεια, η κρυπτικότητα των εικόνων και των συμβόλων και ο ελλειπτικός ή τεχνικά παιγνιώδης λόγος, που υιοθετούν πολλοί από τους συνοδοιπόρους του ενόσω αρχίζουν να απομακρύνονται από την ατμόσφαιρα αμφισβήτησης των νεανικών τους χρόνων, παραμένουν για τον Χρονά στοιχεία ξένα και απόμακρα σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής του, κατευθύνσεις προς τις οποίες μοιάζει αδύνατον να στραφεί η ευαισθησία του χωρίς να χάσει ένα σημαντικό κομμάτι του χαρακτήρα της. Βεβαίως, και ο Χρονάς σπεύδει, μεγαλώνοντας, να εγκαταλείψει τον τόνο της οργής και του θυμού, αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν θα τον οδηγήσει σε μια κλειστή και αυτοαναφορική ποίηση, που θα αναζητήσει τις αναφορές της στη διακειμενικότητα, στη συνομιλία με το ποιητικό παρελθόν ή και στο αποσταγμένο, ψυχρά εικονογραφημένο ατομικό δράμα. Η ποίηση του Χρονά είναι η ποίηση ενός βαθιά ριζωμένου ερωτικού σπαραγμού, ο οποίος μεταμορφώνεται βαθμιαία σε μια μεγάλη όσο και διά παντός άλυτη υπαρξιακή περιπέτεια, που περισφίγγει εξοντωτικά το εγώ, διαμελίζοντας κυριολεκτικά την υπόστασή του: «Επιτρέψτε μου να ερωτευθώ, εγώ η Αννα της Αραγωνίας / τον τελευταίο απόγονο της οικογενείας των Κομνηνών και να φύγω / μαζί του με το τραίνο σ' ένα ταξίδι ατέλειωτο για την Κυπαρισσία / ανάμεσα σε ελιές και πεύκα, εφημερίδες της υπαίθρου και πέτρες / και το βράδυ σας υπόσχομαι να παραδοθώ στους μισθοφόρους σας / και στην πυρά σας μπροστά στην πλατεία της Καλαμάτας / με μια πλερέζα μόνο και κείνη τη βέρα του γάμου μου».

Γύρω από αυτό το πολλαπλά κυνηγημένο, ρημαγμένο και εντέλει απόβλητο εγώ ο Χρονάς στήνει μια λαϊκή σκηνογραφία λυρικής (αν μπορώ να την ονομάσω έτσι) έμπνευσης, όπου πόρνες, ναύτες, αμόρφωτα παιδιά από την επαρχία και άδοξα παλικαράκια της νύχτας, που το σκοτάδι τα κάνει μια χαψιά εν ριπή οφθαλμού, σέρνουν έναν μακάβριο χορό ομορφιάς και ματαιότητας: η ομορφιά τους θα κρατήσει ελάχιστα και είναι προορισμένη να χαθεί στη μαύρη τρύπα ενός άξενου και απρόσωπου κόσμου, ενώ η ζωή τους έχει εκ των προτέρων στερηθεί το νόημα και την αξία της στο πλαίσιο μιας πραγματικότητας, η οποία καταπνίγει κάθε παρήγορη ή σωτήρια ανάσα. Οι λαϊκές μορφές του Χρονά αναγνωρίζονται αμέσως ως κοινωνικές ή ταξικές οντότητες, αλλά θα ήταν τουλάχιστον άστοχο να θεωρήσουμε εξ αυτού πως η σκηνοθεσία του κοιτάζει όντως προς μια τέτοια περιοχή. Το λαϊκό στα ποιήματά του έχει καθαρώς συμβολική και μεταφορική βάση και εκείνο το οποίο πρωτίστως επιζητεί να εικονογραφήσει είναι ένα είδος άνωθεν προσδιορισμένης αδυναμίας ή αναπηρίας της καθημερινότητας: η ερωτική στέρηση και ματαίωση αποδεικνύεται πως είναι η βασιλική οδός για την τεράστια στέρηση ή ματαίωση και οποιασδήποτε ελπίδας για αξιοπρεπή επιβίωση - όσοι, άλλωστε, συνεχίζουν να ελπίζουν με ανάλογες προϋποθέσεις δεν γίνεται παρά να ανταμειφθούν με ολόπικρο τίμημα, καταλήγοντας στον αφανισμό και στον θάνατο.



Μακριά από το μελόδραμα



Με μια τέτοια συναισθηματική αγωγή, η ποίηση του Χρονά θα μπορούσε εύκολα να καταλήξει στην εξωτερικότητα και στο μελόδραμα. Στην περίπτωσή της, όμως, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Τα αργά κινηματογραφικά της πλάνα, σκιασμένα από το λυκόφως του απογεύματος ή από την καταχνιά μιας συνεφιασμένης μέρας, όπως και συνδυασμένα με τον επιδέξια συγκρατημένο λυγμό του ποιητικού αφηγητή, ο οποίος χρησιμοποιεί συχνά καβαφικού τύπου περσόνες, παραπέμποντας εκ παραλλήλου στη σιωπηρή απόγνωση των ερωτικών στίχων του Ρίτσου ή του Λειβαδίτη, ανεβάζουν στην επιφάνεια έναν άρτια εξασκημένο λυρισμό, ο οποίος ξέρει να αφαιρεί από τα πάθη του την προσωρινότητά τους και να μεταλλάσσει το προσωπικό βίωμα σε καθολική ανθρώπινη συνθήκη. Δεν έχουν πολλοί βιωματικοί ποιητές αυτή τη μετασχηματιστική ικανότητα, που ακόμη κι αν επαναλαμβάνει ανεξέλικτη από βιβλίο σε βιβλίο τη μυθολογία της, δεν παύει να δίνει κατά τον εντελέστερο τρόπο σάρκα και οστά στα μοτίβα της δικαιώνοντας, πέρα για πέρα, την επιμονή της.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/05/2008