Ο δήμιος του έρωτα και άλλες ιστορίες ψυχοθεραπείας

«Δεν μ' αρέσει να δουλεύω με ερωτεύμενους. Ίσως γιατί τους ζηλεύω -κι εγώ ο ίδιος λαχταράω να μαγευτώ. Ίσως πάλι γιατί ο έρωτας και η ψυχοθεραπεία είναι μεταξύ τους ασύμβατα. Ο καλός θεραπευτής πολεμάει το σκοτάδι και ζητάει το φως, ενώ ο έρωτας συντηρείται από το μυστήριο και καταρρέει μόλις αρχίσεις να τον εξετάζεις σχολαστικά. Κι εγώ σιχαίνομαι να γίνομαι ο δήμιος του έρωτα».

Δέκα αληθινές ιστορίες ψυχοθεραπείας από τη κλινική εμπειρία του Ίρβιν Γιάλομ. Δέκα ανθρώπινες σχέσεις -δέκα θεραπευτικές περιπέτειες. Σ' αυτή τη σπάνια περιγραφή του αφοσιωμένου θεραπευτή την ώρα της δουλειάς του, ένας δάσκαλος της ψυχιατρικής έρχεται ανοιχτά αντιμέτωπος όχι μόνο με τα δικά του συναισθήματα και σφάλματα αλλά και με την αβεβαιότητα που υπάρχει στην καρδιά της θεραπευτικής σχέσης. Ο Γιάλομ στρέφει εδώ τον προβολέα τόσο στους ασθενείς όσο και στον εαυτό του. Περιγράφει και μελετά τη διαδικασία της εξερεύνησης, τη διαδικασία της συμμετοχής μέσα στην ψυχοθεραπεία και για τα δύο μέρη. Μοιράζεται μαζί μας τις χαρές και τις επιτυχίες του, αλλά και -ακόμα πιο συναρπαστικό- τις αγωνίες του, τους περιορισμούς και τις αποτυχίες του στην κοινή του πορεία προς την αναζήτηση της αλήθειας και της ίασης με τον καθέναν από τους δέκα πρωταγωνιστές των ιστοριών του. Οι σαγηνευτικές αυτές ιστορίες προχωρούν πέρα απ' την ψυχοθεραπεία και μιλούν για την ανθρώπινη μοίρα με όλη της τη σπαρακτική παραδοξότητα. Και σ' αυτές ο Ίρβιν Γιάλομ επιτυγχάνει ένα πάθος κι ένα χιούμορ αντάξιο του ίδιου του Τσέχοφ.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Μετά την ιδιαίτερα επιτυχημένη συνάντηση του Ιρβιν Γιάλομ με το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, με τα βιβλία του Οταν έκλαψε ο Νίτσε, Στο ντιβάνι και Θρησκεία και ψυχιατρική, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αγρα η συλλογή διηγημάτων του Ο δήμιος του έρωτα, το πρώτο λογοτεχνικό του βιβλίο, το οποίο έγραψε το 1989 και αποτελείται από δέκα ιστορίες ψυχοθεραπείας. Ο Γιάλομ, επίτιμος καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Στάνφορντ των ΗΠΑ, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους, εν ζωή, εκπροσώπους της υπαρξιακής σχολής στην ψυχιατρική και είναι συγγραφέας του εγκυρότερου και πληρέστερου εγχειριδίου υπαρξιακής ψυχοθεραπείας (Existential Psychotherapy).

H αγάπη του για τη λογοτεχνία, όπως ο ίδιος αναφέρει, καλλιεργήθηκε από την παιδική του ηλικία, όταν στις αρχές της δεκαετίας του '40, όντας το μόνο λευκό αγόρι σε μια ολόκληρη γειτονιά εγχρώμων, απέφευγε τα πειράγματα και τις επιθέσεις κλεινόμενος στην πλησιέστερη βιβλιοθήκη της περιοχής για να διαβάσει Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον, Ντίκενς, Στάινμπεκ, Κίπλινγκ, Τολστόι, Ντοστογέφσκι. H εβραϊκή καταγωγή του προσανατόλιζε τις επαγγελματικές του φιλοδοξίες είτε στην ανάληψη της εμπορικής επιχείρησης της οικογένειάς του είτε στην Ιατρική Σχολή. Και επειδή ο Ντοστογέφσκι δεν συνδυαζόταν ως επαγγελματική επιλογή με το παντοπωλείο του πατέρα του, κατέληξε στην Ιατρική, για να εξειδικευθεί αργότερα στην Ψυχιατρική που μπορούσε να υποθάλψει το πάθος του για τη λογοτεχνία.



Μια δημιουργική πράξη



Από τα πρώτα χρόνια της επαγγελματικής σταδιοδρομίας του, είτε ως θεραπευτής είτε ως καθηγητής στους φοιτητές του, εστιάζει στην ιδιαίτερη προσέγγιση της ιστορίας κάθε ασθενή. Πιστεύει ότι η θεραπεία είναι μια δημιουργική πράξη και ο αποτελεσματικός θεραπευτής θα πρέπει να εφεύρει μια νέα θεραπεία για κάθε ασθενή, μια και ο καθένας αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση και έχει να αφηγηθεί μια μοναδική ιστορία την οποία πρέπει να αφουγκραστεί προσεκτικά ο θεραπευτής για να την αξιοποιήσει ιαματικά. Σε όλα σχεδόν τα επαγγελματικά κείμενά του επιτρέπει το πάθος του για τη λογοτεχνία με τη λαθραία εισχώρηση μικρών ιστοριών στο κείμενο, με τη μορφή σύντομων αφηγήσεων, οι οποίες φωτίζουν το ιατρικό περιστατικό και διευκολύνουν τους σπουδαστές του στην αποσαφήνιση της θεραπευτικής προσέγγισης.

H πρόθεσή του να διδάξει στους νέους θεραπευτές με τον πιο μεταδοτικό τρόπο τις βασικές αρχές μιας υπαρξιακής προσέγγισης στη θεραπεία, αλλά και η ανάγκη έκφρασης των λογοτεχνικών φιλοδοξιών του, κάνουν τον Γιάλομ να πραγματοποιήσει την αντιστροφή. Αντί να περνά λαθραία τις επεξηγηματικές ιστορίες του στη μέση του θεωρητικού του υλικού, δίνει την κεντρική ιστορία και επιτρέπει στο θεωρητικό υλικό να φωτίζει αποκαλυπτικά την ψυχοθεραπευτική διαδικασία. H συστηματική καταγραφή των γεγονότων θεραπείας που έχει κάνει από την αρχή της ψυχιατρικής καριέρας του, σε όλες σχεδόν τις συνεδρίες θεραπείας, του προσφέρει το υλικό για την πραγματοποίηση αυτού του συγγραφικού εγχειρήματος.

Ο Γιάλομ χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τη λογοτεχνία ως όχημα για να αναπτύξει τις θέσεις του για την υπαρξιακή προσέγγιση της ψυχοθεραπείας στον Δήμιο του έρωτα, ακολουθώντας το παράδειγμα υπαρξιακών φιλοσόφων όπως ο Καμύ, ο Σαρτρ, ο Κίρκεγκορντ, ο Νίτσε, η Σιμόν ντε Μποβουάρ, οι οποίοι προτίμησαν τη μυθοπλασία για να εκφράσουν τις πεποιθήσεις και τη θεωρία τους, αντί για το φιλοσοφικό δοκίμιο. Στις δέκα αυτές ιστορίες ψυχοθεραπείας ο Γιάλομ παρουσιάζει ανθρώπους που πάσχουν από προβλήματα της καθημερινής ζωής: μοναξιά, αυτοπεριφρόνηση, ανικανότητα, ημικρανίες, σεξουαλικούς καταναγκασμούς, παχυσαρκία, υπέρταση, πένθος, διακυμάνσεις της διάθεσης, κατάθλιψη, τα οποία, όπως διευκρινίζει ο συγγραφέας, έχουν τις ρίζες τους πολύ βαθιά, στα ίδια τα θεμέλια της ύπαρξης.



Υπαρξιακή οδύνη



Ο Γιάλομ θεωρεί ότι το πρωταρχικό υλικό της ψυχοθεραπείας είναι η υπαρξιακή οδύνη που παράγεται από τις απόπειρες κάθε ανθρώπου, συνειδητές και ασυνείδητες, να χειριστεί τα σκληρά γεγονότα της ζωής, τα «δεδομένα» της ύπαρξης. Οι δέκα αυτές ιστορίες των ασθενών του με μια πρώτη ματιά μοιάζουν εντελώς διαφορετικές. H γηραιά κυρία που είναι απεγνωσμένα ερωτευμένη με τον κατά τριάντα χρόνια νεότερο πρώην θεραπευτή της («Ο δήμιος του έρωτα»), ο νέος άντρας που ξέρει ότι θα πεθάνει από καρκίνο («Αν ήταν νόμιμος ο βιασμός»), η νέα κοπέλα που υποφέρει από παχυσαρκία και μοναξιά («H χοντρή κυρία»), η μητέρα που έχει χάσει το ένα από τα παιδιά της («Λάθος παιδί πέθανε»), η ηλικιωμένη γυναίκα που αρνείται να δεχθεί τον θάνατο του συζύγου της («Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι θα συμβεί σε μένα»), ο ηλικιωμένος κύριος που αρνείται τη φθορά, τα γηρατειά, τον θάνατο («Οχι με το μαλακό»), η ωραία και ψυχρή χήρα που αποθαρρύνει τους υποψήφιους εραστές («Δύο χαμόγελα»), ο καθηγητής Πανεπιστημίου που η φαντασίωση μιας αποτυχίας τον παραλύει («Τρία κλειστά γράμματα»), η νεαρή ψυχωτική με αυτοκτονικές τάσεις και διχασμό προσωπικότητας («Ψυχοθεραπευτική μονογαμία»), ο εξηντατετράχρονος που η σωματική του ευεξία είναι όμηρος της σεξουαλικής του λειτουργίας («Αναζητώντας τον ονειρευτή»), δεν είναι παρά εκφάνσεις της αγωνίας του κάθε ανθρώπου για τα δεδομένα της ύπαρξης, είτε πρόκειται για τα γηρατειά και τον θάνατο, για τη μοναξιά, για την επιδίωξη και τον φόβο της ελευθερίας είτε για την αναζήτηση νοήματος στη ζωή.

Στις δέκα αυτές αληθινές ιστορίες ψυχοθεραπείας, ο συγγραφέας με απλή γλώσσα, μακριά από την ψυχιατρική ορολογία, αλλά με την ενάργεια του επαΐοντος, αναπτύσσει χωρίς περιττές θεωρητικολογίες τις θέσεις του για την υπαρξιακή προσέγγιση της ψυχοθεραπείας. Φωτίζει τη σχέση μεταξύ θεραπευομένου και θεραπευτή με όλες τις εγγενείς δυσκολίες της, καθώς και τη θεραπευτική της δυνατότητα όταν επιτευχθεί η συναισθηματική επαφή που δίνει ώθηση όχι μόνο στον θεραπευόμενο για να ξεπεράσει τα προβλήματά του, αλλά και στον ίδιο τον θεραπευτή. Ο Γιάλομ, χωρίς να εξιδανικεύει τον εαυτό του ή τους ασθενείς του, τονίζοντας τόσο τις επιτυχίες όσο και τις αποτυχίες ή τις ατυχίες του, αποδαιμονοποιεί την ψυχοθεραπεία, στον βαθμό που αυτή διαχειρίζεται τα δεδομένα της ύπαρξης. Γιατί «εν δυνάμει» αφορά τους πάντες, «αφού η ζωή, η ύπαρξη θα είναι πάντα στενά συνδεδεμένη με το θάνατο, ο έρωτας με την απώλεια, η ελευθερία με το φόβο και το μεγάλωμα με τον αποχωρισμό».



KATEPINA ΤΣΙΠΑ-ΝΤΑΡΑΓΙΑΝΝΗ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-04-2004