Γρα-Γρου

Καθημερινή, ΒΙΒΛΙΟ 15.01.2018

Μπλε «λάμψη» σε σιωπηλά καρέ

Μια κοπέλα κρύβει ένα τραγικό μυστικό, ένας συγγραφέας δεν μπορεί να γράψει πια, ο ιδιοκτήτης του εστιατορίου χάνει τις δυνάμεις του, στο «Γρα-Γρου».

Μέσα από χαιρετούρες, πιάτα με ζεστό φαγητό και μια μπλε λάμψη που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του κόμικ, άξαφνα ξετρυπώνει κάτι που είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, κάτι που δεν μπορεί να γίνει χειροπιαστό, προκειμένου να το αγγίξει κανείς. Oπως το χιόνι στο «Γρα-Γρου»: το πατάς με τις μπότες σου, αλλά το χιόνι αμέσως λιώνει, έχει ήδη εξαφανιστεί. Το ίδιο συμβαίνει και με το μυθικό –εφόσον γνωρίζω τι σημαίνει μυθικό– βορειοελλαδίτικο εστιατόριο «Γρα-Γρου» που χτίστηκε το 1925, για να κατεδαφιστεί 80 χρόνια αργότερα: βρίσκεται εκεί, μα μετακινείται στον χρόνο, λίγο προτού χαθεί οριστικά.

Ωστόσο, το κόμικ μοιάζει να απευθύνεται περισσότερο σ’ εκείνο το πέπλο σιωπής που υφαίνεται γύρω από το εστιατόριο. Σιωπή στο δάσος, σιωπή των ζώων, σιωπή του χιονιού, ανθρώπινη σιωπή, ενώ οι ιστορίες του, σαν διακλαδιζόμενα μονοπάτια, έρχονται να διαλύσουν την ησυχία, την μπλε ανταύγεια του παραμυθιού: η ιστορία της μοναχικής γυναίκας που βρίσκει καταφύγιο στην περιοχή, η ιστορία του Οθωμανού αρχιτέκτονα που προσπαθεί να κατασκευάσει τη γέφυρα Καραχμέτ –μια γέφυρα που μοιάζει να ενώνει τις δύο πλευρές ενός ονείρου–, η εμφάνιση του στρατιώτη που έρχεται από το παρελθόν και διασχίζει τη γέφυρα για να πεθάνει στο παρόν, υπερασπίζονται φανερά τη χρονική ευελιξία του κόμικ, μόνο που το «Γρα-Γρου» δεν το έχει ανάγκη. Ούτως ή άλλως, όλα συμβαίνουν ταυτόχρονα, όλα είναι μια παρένθεση.

Οι άνθρωποι κουβαλάνε τις ιστορίες τους, όπως μια αρκούδα το βάρος της, αυτό φαντάζομαι πως λέει το κόμικ: η κοπέλα κρύβει ένα τραγικό μυστικό, ένας συγγραφέας δεν μπορεί να γράψει πια, ο ιδιοκτήτης του εστιατορίου χάνει τις δυνάμεις του, καθώς βλέπει το «Γρα-Γρου» –μια ανάπαυλα για τους οδηγούς που ταξιδεύουν από την Κεντρική στη Δυτική Μακεδονία– να εκτοπίζεται από την έλευση της Εγνατίας Οδού, την ώρα που μια διαφορετική γέφυρα χτίζεται ανάμεσα στο σχέδιο και στις λέξεις, στην εικόνα και στη γραφή.

Οταν τούτη η αόρατη γέφυρα σπάει και οι δύο πλευρές της ανακατεύονται, για να γίνουν μία, όταν η εικόνα λιώνει και ξαναπαγώνει σε γραφή, όταν η γραφή μπαίνει μέσα στις εικόνες σαν μαύρο χιόνι, τότε το «Γρα-Γρου» αποκτά τους προβολείς ενός αυτοκινήτου που φωτίζουν τα πιο χαμηλόφωνα, σχεδόν σιωπηλά, καρέ: η κοπέλα που πετάει μια χιονόμπαλα προς την άγνωστη όχθη της γέφυρας, το μετέωρο πιρούνι πάνω από το πιάτο, το χάδι στο κεφάλι του σκύλου, το μάζεμα των μανιταριών, το ξεφλούδισμα των μήλων· όσο πιο συγκεκριμένα εικονογραφείται μια στιγμή τόσο πιο άχρονη γίνεται, τόσο περισσότερο ξεκολλάει από το παρόν και μετακινείται μπρος-πίσω, λες και είναι ένα φορτηγό το οποίο δεν ξέρει ακριβώς πού θέλει να πάει, εγκαταλείποντας τους ήρωες του «Γρα-Γρου» στο δάσος μιας πυκνής αγωνίας.

Αυτός είναι ο λόγος που πιστεύω πως η μουσική του Μιχάλη Σιγανίδη –η οποία συνοδεύει το κόμικ και κομματιάζει τη σιωπηλή αγωνία του– είναι προτιμότερο ν’ ακουστεί μια μέρα που ο αναγνώστης περπατάει ή μαγειρεύει ή κουβεντιάζει μ’ έναν φίλο. Εκ των υστέρων, ο αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να γίνει ένα πρόσθετο καρέ του «Γρα-Γρου».

Καθώς οι ιστορίες του «Γρα-Γρου» ετοιμάζονται να κλείσουν, ο Φίλιππος, ο συγγραφέας, ταξιδεύει με λεωφορείο προς το εστιατόριο. Ακόμα δεν έχει ξημερώσει και η διαδρομή του λεωφορείου μοιάζει με την κάτοψη ενός δίσκου βινυλίου που διακόπτεται από ένα κόκκινο αυλάκι: φλέβα, ποτάμι και γέφυρα μαζί. Είναι η ώρα της λύτρωσης.

Η διαπίστωση

Ο συγγραφέας φτάνει στο «Γρα-Γρου» κι εκεί δίπλα, στην άκρη της γέφυρας, πετάει χάμω το μισοτελειωμένο του χειρόγραφο και τη διασχίζει με προορισμό την ομιχλώδη μυστική πλευρά της. Τότε, ο αναγνώστης ίσως διαπιστώσει πως η διαδρομή του λεωφορείου δεν ήταν τίποτα άλλο παρά μία σειρά από λέξεις που είχαν ερεθίσει κάποιο νευρώνα στον εγκέφαλο του συγγραφέα. Ο συγγραφέας, ανάλαφρος πια, χάνεται επιτέλους στη σιωπηλή περιοχή της λογοτεχνίας. Και ο σκύλος, που το γάβγισμά του ακούγεται σε δύο εποχές, είναι η μοναδική γέφυρα που μπορούμε να περάσουμε, ο μοναδικός οδηγός που εμπιστευόμαστε.

Στο Γρα-Γρου όταν πέσει η «δύσα»

Η Σοφία μπροστά στον Αγιο Χριστόφορο, προστάτη των ταξιδιωτών. Το Γρα-Γρου ιδρύθηκε το 1925 και έκλεισε το 2004.

Σε ένα μικρό μαγειρείο στην άκρη του δρόμου, σκεπασμένο από την ομίχλη και το χιόνι, εκεί όπου οι αλλαγές στις συνήθειες είναι τόσο σπάνιες όσο και τα διφορούμενα λόγια που ανταλλάσσουν κοφτά οι θαμώνες του, ο βραβευμένος συγγραφέας Γιάννης Παλαβός και ο έμπειρος κομίστας Τάσος Ζαφειριάδης μαγειρεύουν το «Γρα-Γρου», μια ιστορία που συνδυάζει χορταστικά και ισορροπημένα στοιχεία ρεαλισμού και φαντασίας.



Λίγες μέρες πριν παραδοθεί η Εγνατία Οδός στην κυκλοφορία και τα φορτηγά με προορισμό την Κοζάνη εκλείψουν από το πέρασμα της Καστανιάς στη Βόρεια Ελλάδα, η άφιξη της Σοφίας αναστατώνει τη μικρή παρέα του μαγειρείου. Οταν πέσει η «δύσα», όπως λένε οι Πόντιοι την ομίχλη, το μικρό μαγειρείο γίνεται ο τελευταίος σταθμός και ο ηλικιωμένος ιδιοκτήτης του ένας «φύλακας» πριν από το πέρασμα στην άλλη πλευρά. Ενα πεκτρόκτιστο γεφύρι στην πίσω πλευρά του Γρα-Γρου, καλυμμένο από πυκνή ομίχλη, συμβολίζει την αλλαγή από μια κατάσταση σε μια άλλη, την απόφαση ίσως πριν από το μεγάλο «ναι» ή το μεγάλο «όχι» και την αναμέτρηση με τα μυστικά που κρύβουν οι θαμώνες του καφενείου. Οι αλλαγές στην ατμόσφαιρα, το τσουχτερό κρύο και η καταχνιά του χειμώνα, η ένταση των χαρακτήρων και η αναδρομή στο μακρινό οθωμανικό παρελθόν αποτυπώνονται γλαφυρά από το πενάκι του Θανάση Πέτρου, ενώ αξίζει να σημειωθεί η μεταφορά στο χαρτί των «κουδαρίτικων», της συνθηματικής γλώσσας των τεχνιτών της πέτρας.

Το κόμικ διαβάζεται καλύτερα με την πρωτότυπη μουσική που έγραψε ο Μιχάλης Σιγανίδης, το οποίο ενεργοποιείται μέσω ενός QR code στην αρχή του βιβλίου. Το «Γρα-Γρου» παρουσιάζεται στο καφέ Matchpoint (Αινιάνος 1, Αθήνα), στις 29/11, 7 μ.μ.

Καθημερινή, ΒΙΒΛΙΟ 28.11.2017

Το εστιατόριο «Γρα-γρου», έξω από το χωριό Καστανιά, αποτελούσε παλιότερα κλασική στάση των οδηγών που σκαρφάλωναν στον στριφογυριστό δρόμο του Βερμίου - έκλεισε όταν άνοιξε η Εγνατία Οδός, για να μεταφερθεί αποκλειστικά στις αναμνήσεις των Βορειοελλαδιτών, όπως για παράδειγμα των τριών δημιουργών του θαυμάσιου graphic novel που φέρει το όνομα «Γρα-γρου» (εκδ. Ίκαρος): πρόκειται για τους Θανάση Πέτρου (σχέδιο), Τάσο Ζαφειριάδη και Γιάννη Παλαβό (σενάριο). Οι δύο πρώτοι γεννήθηκαν στη Θεσσαλονίκη, ο Παλαβός στο Βελβεντό Κοζάνης, με τις εικόνες του από τη βόρεια Ελλάδα να αποτελούν την έμπνευσή του για μία από τις καλύτερες συλλογές διηγημάτων της τρέχουσας δεκαετίας («Το αστείο», εκδ. Νεφέλη, 2012). Οι τρεις τους είχαν συνεργαστεί ξανά στο παρελθόν, δημιουργώντας το «Πτώμα» (εκδ. Jemma Press, 2011), ένα επίσης εξαιρετικό graphic novel.

Στο «Γρα-γρου» το ομώνυμο εστιατόριο λειτουργεί κανονικά ή περίπου κανονικά, καθώς ακριβώς από πίσω του (εδώ υπεισέρχεται το φανταστικό στοιχείο) ξεκινά μια τοξωτή γέφυρα, το τέλος της οποίας χάνεται στην ομίχλη. Αν τη διαβείς, δεν είναι δεδομένο ότι θα γυρίσεις πίσω. Είναι το πέρασμα σε κάτι άλλο. Και με αυτό το μυστηριώδες δεδομένο η ιστορία μοιράζεται σε μια αναδρομή στον καιρό της τουρκοκρατίας και την περιπέτεια μιας ομάδας μυθικών τεχνιτώ,ν και στο παρόν, όπου συντηρείται ατμοσφαιρικά το τοπίο της ελληνικής ορεινής γης.

Οι κοφτές ατάκες των ηρώων μοιάζουν σαν να διακόπτουν τη σιωπή και όχι να τη συμπληρώνουν, με την αφήγηση να κυλά σε ένα ελεγχόμενο τέμπο, βοηθούμενη από τους εναλλασσόμενους χρωματικούς τόνους, προσφέροντας την ευχαρίστηση του σασπένς: τι ακριβώς συμβαίνει τέλος πάντων με αυτή τη γέφυρα; Αλλά μας νοιάζει; Όχι και τόσο. Το «Γρα-γρου» δεν έχει να δώσει απαντήσεις, δεν δημιουργήθηκε γι’ αυτό, εκτιμώ, αλλά για να ικανοποιήσει κουρασμένα βλέμματα με την υψηλή αισθητική του.

04.12.2017