Ο βίος και το έργο του Ανδρέα Κάλβου 1792-1869

Το βιβλίο καταγράφει και παρακολουθεί λεπτομερώς τα γεγονότα της προσωπικής και δημιουργικής πορείας του Ανδρέα Κάλβου τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, αξιοποιώντας όλα τα καινούργια στοιχεία που ήρθαν στο φως για τη ζωή και το έργο του ποιητή τα τελευταία χρόνια. Συνοδεύεται από πλούσια εικονογράφηση, εργογραφία του Ανδρέα Κάλβου καθώς και τη χαμένη ωδή "Ελπίς πατρίδος" του ζακυνθινού ποιητή, την οποία έφερε στο φως ο συγγραφέας του βιβλίου, το καλοκαίρι του 2003.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Τη σύνθεση όλων των μέχρι σήμερα εξακριβωμένων πληροφοριών γύρω από τη ζωή και το έργο τού Ανδρέα Κάλβου σε ένα εργοβιογραφικό corpus επιχειρεί ο Κύπριος ποιητής και δοκιμιογράφος Λεύκιος Ζαφειρίου. Εγχείρημα ιδιαιτέρως δύσκολο, για την επιτυχή, όπως κρίνεται εκ του αποτελέσματος, έκβαση του οποίου χρειάστηκε όχι μόνο να διεξέλθει συστηματικά όλη την έως τώρα υπάρχουσα σχετική βιβλιογραφία, αλλά και να προβεί σε επιλεκτικούς και συγκριτικούς συνδυασμούς του υλικού του, προκειμένου να εντοπίσει σ' αυτό ανακρίβειες -που διόρθωσε σιωπηρά- για να σπουδαιολογήσει στοιχεία ενδεχομένως ανεκμετάλλευτα από την ώς τώρα έρευνα γύρω από τον βίο και το έργο του Ζακύνθιου ποιητή. Η οποία έρευνα, σημειωτέον, εξακολουθεί να βρίσκεται στην αρχή της, παρά τις κατά καιρούς επίπονες προσπάθειες των ειδικών να ανασυνθέσουν τη ζωή ενός ανθρώπου, όπως ο Κάλβος, περιβεβλημένου με το πέπλο του μυστηρίου, που ακόμα και η μορφή του «ζωγραφίζεται» με την αυθαιρεσία της φαντασίας όλων όσοι προσπάθησαν, βασισμένοι στις περιγραφές των συγχρόνων του, να τον φανταστούν.

Καρπός αυτού του κοπιαστικού και φιλόδοξου εγχειρήματος είναι ο ανά χείρας τόμος: ένα λεπτομερές και συνάμα πολυσχιδές χρονολόγιο, συνθεμένο με τέτοιο τρόπο που θα τολμούσα να χαρακτηρίσω «σκηνικό», στα χωρικά και χρονικά όρια του οποίου φωτίζονται, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, πτυχές μιας ζωής πολυτάραχης και τρικυμισμένης. Πτυχές που αποκαλύπτονται όχι μεμονωμένα, αλλά πάντα σε συνδυασμό με σημαντικά, κοσμοϊστορικά για την εποχή που έζησε ο βιογραφούμενος ποιητής, γεγονότα, στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, ώστε να προκύψει η μονίμως ανήσυχη, ανικανοποίητη και πάσχουσα φυσιογνωμία του Κάλβου· η αγωνία του για μόρφωση και για έκφραση, το πάθος του για ελευθερία, οι σχέσεις, οι έρωτές του, τα πένθη του, οι ματαιώσεις του, τα ταξίδια του (Λιβόρνο, Φλωρεντία, Λονδίνο, Ελβετία, Γαλλία, Ναύπλιο, Κέρκυρα και πάλι Αγγλία), κυρίως η μοναξιά του.

Οδηγημένος από αγάπη και βαθιά εκτίμηση για το κάλβειο έργο και θαυμασμό για τον δημιουργό του, ο Λεύκιος Ζαφειρίου συνδύασε με τόλμη και καθόλου συμβατικά όλο το υπάρχον σχετικό βιβλιογραφικό υλικό. Επιλέγοντας και παραθέτοντας στοιχεία (έγγραφα, επιστολές, φωτογραφίες κ.ά.) όχι απλώς πρόσφορα για τη βιογραφική ανάπλαση μιας ζωής, οπωσδήποτε ξεχωριστής και ενδιαφέρουσας, αλλά ικανά να συνθέσουν και να φωτίσουν μία ζωή ανταποκρινόμενη στην ήδη εντός του υπάρχουσα, με σεβασμό και αγάπη φυλαγμένη, εικόνα του ποιητή των Ωδών. Ικανά, με άλλα λόγια,να προβάλουν πτυχές (πράξεις, κινήσεις, αντιπαραθέσεις, λόγια, σιωπές και χειρονομίες), αν όχι αποδεικτικές, πάντως ενδεικτικές ενός ανθρώπου ιδιοτύπως αιρετικού· ενός ανθρώπου που, μέσα στις δραματικές και δυσοίωνες συγκυρίες της ζωής του και της εποχής του, άλλο δεν φρόντισε παρά πώς θα μείνει πιστός στις εμμονές του, πώς θα κρατήσει ακέραιο το πρόσωπό του και πώς θα φυλάξει ως κόρην οφθαλμού την ελπίδα του για ελευθερία.

Μοιάζει να κινητοποιείται, με συγκεκριμένη συγκίνηση, από το «σκοτεινό» της ψυχής, τον ασυμβίβαστο πλάνητα βίο και το «άπιαστο» της μορφής του βιογραφούμενου, που τόσο άτεχνα, αν και κινούμενοι από αγάπη, προσπάθησαν να σκιτσάρουν ο Σεφέρης και ο Ελύτης. Τον βλέπει κανείς να κινείται διακριτικά ανάμεσα στις πληροφοριακές του εστίες, επιλέγοντας και συνθέτοντας στοιχεία-ψηφίδες με τέτοιο τρόπο, ώστε να διατηρείται ανοιχτό το ενδεχόμενο της εσαεί προσθήκης και άλλων, συμπληρωματικών ή και αλλιώς διαφωτιστικών, σαν να φοβάται το οριστικό «κλείσιμο» της υπόθεσης, πιστεύοντας ακράδαντα ότι ο «φάκελος Κάλβος» πρέπει να παραμείνει ανοιχτός, αφού και η ποίησή του, εξάλλου, έχει μια «ανανεούμενη διάρκεια». Κι ακόμα, τον αισθάνεται κανείς να θέλει, σιωπηρά, με νεύματα σχεδόν προς ομονοούντες αναγνώστες του, να αποδώσει δικαιοσύνη,να εξυψώσει τον Ζακύνθιο, να τον τοποθετήσει πλάι στον άλλο μεγάλο συμπολίτη του, τον Σολωμό, αφήνοντας εμμέσως πλην σαφώς αιχμές για την περιθωριοποίησή του από τον στενό σολωμικό κύκλο.

Και το κάνει αυτό ενδομύχως επαιρόμενος για την «απείθαρχη» στάση που κράτησε το ίνδαλμά του, στη ζωή και στο έργο του, υπακούντας στα «κινήματα της ψυχής του». Για τη βαθύτατα αγωνιστική και δημοκρατική του συνείδηση, την ποιητική του πρωτοτυπία και τη λυρική του τόλμη, αυτή που τον κράτησε απροστάτευτο, έξω από τις κυρίαρχες αισθητικές και γλωσσικές αντιλήψεις, τόσο στα Επτάνησα όσο και στη φαναριωτοκρατούμενη Ελλάδα. Για την εξάρθρωση του παραδοσιακού δεκαπεντασύλλαβου και του ενδεκασύλλαβου και για τον συνδυασμό της κοινής λαλιάς και του κοραϊκού ιδιώματος με ιταλικούς τρόπους έκφρασης και με τρόπους της ελληνικής ποιητικής παράδοσης, στο βαθμό που ανταποκρίνονταν στην ιδιοσυγκρασιακή του ιδιαιτερότητα. Για την αντιφατικότητα του χαρακτήρα του· των καλών και των κακών στοιχείων που, ανεκδοτολογικά, του αποδόθηκαν (λιτός, αξιοπρεπής, αφιλοχρήματος, ειλικρινής, έντιμος, φίλεργος, σοβαρός, στοχαστικός, ευαίσθητος, αλλά και ευερέθιστος, απότομος, άκαμπτος, οργίλος, φθονερός, στυγνός και συχνά υπεροπτικός τιμητής των άλλων). Για το γεγονός ότι, πεθαίνοντας στα ξένα, στο πιστοποιητικό του θανάτου του αποσιωπάται η ποιητική του ιδιότητα και αναφέρεται ως «Καθηγητής γλωσσών και μαθηματικών»· για την μοναξιά του· για την τύχη που είχε, μέσα στις ατυχίες του, να μείνει έξω από τις περιβόητες περί ελληνικότητας και εθνικότητας διαμάχες. Για όλους τους λόγους, δηλαδή, που καθιστούν πολύτιμο αυτό το καλαίσθητο βιβλίο, υπομνηστικό και συνθετικό μιας δραματικής ζωής και, μακάρι, εναυσματικό για μιαν επαναπροσέγγιση της σπουδαίας κάλβειας ποίησης.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 11/08/2006