Ζάκυνθος. Λογοτεχνικό, ιστορικό και λαογραφικό ημερολόγιο εικονογραφημένο

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ναι μεν η Ελλάδα ισοπεδώνεται ως ευρωπαϊκή προέκταση, οι τόποι ωστόσο καλά κρατούν και πυργώνουν παντοιοτρόπως, τα τελευταία χρόνια, το φρόνημά τους.

Λαμπρό παράδειγμα η νήσος Ζάκυνθος, γνωστή στους Δυτικούς ως Τζάντε ή και Φιόρε του Λεβάντε, που δείχνει να διατηρεί μετά πείσματος την πολιτιστική κληρονομιά της. Ας είναι καλά οι Ζακυνθινοί που κράτησαν τον ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική γλώσσα και τα παρέδωσαν στο νέο ελληνικό κράτος, που από πολιτιστική ταυτότητα δεν ήξερε πού πατάει και πού βρίσκεται, όπως εμφατικά παρατηρεί στον πρόλογο του Ημερολογίου ο εκδότης Δ. Βίτσος, ένας «Ζακύνθιος της διασποράς».

Εν πολλοίς μύθος τα ζακυνθινά ημερολόγια, μόλις δεκαεννέα έχουν κυκλοφορήσει από της Ενώσεως της Επτανήσου. Σε διάστημα κοντά 140 χρόνων, μόλις οκτώ απόπειρες ετήσιας έκδοσης ημερολογίου· οι επτά προηγούμενες εξέπνευσαν ταχύτατα, με μακροβιότερη εκείνη του Γ. Δ. Λογοθέτου στα τέλη του 19ου αιώνα που διήρκεσε πέντε χρόνια. Προσώρας, ο καινούργιος επιμελητής Δ. Ν. Μουσμούτης συμπληρώνει τριετία, αλλάζοντας μεν εκδότες, όχι όμως και γραμμή πλεύσεως. Δεδηλωμένη επιθυμία του να φέρει τον αναγνώστη σε επαφή με το ζακυνθινό πνεύμα, και μάλιστα ελπίζει πως οι μελλοντικές γενιές Ζακυνθινών θα είναι πλέον ευαίσθητες στο ωραίο.

Καλοτυπωμένο το Ημερολόγιο, με αρχειακό φωτογραφικό υλικό, προτάσσει πληροφορίες για τη Ζάκυνθο καθώς και χρονολόγιο γεγονότων της Επτανήσου κατά το 2001 (λείπουν μόνο οι νεκρολογίες επιφανών τέκνων της νήσου). Ακολουθούν ευτράπελες αφηγήσεις, μνήμες νοσταλγικής διάθεσης και στίχοι. Αξία βιβλίου αναφοράς προσδίδουν στο Ημερολόγιο τα ιστορικά κείμενα, όπως η ενδιαφέρουσα μελέτη του Στ. Τζερμπίνου «Η μουσικοκοινωνική αγωγή του πιάνου στη Ζάκυνθο του 19ου αιώνα και ο συνθέτης Ιωσήφ Λιμπεράλης». Δοκιμιακά κείμενα απρόσμενης γλαφυρότητας, πιθανώς και γιατί ο Ζακυνθινός και ποιητής γεννιέται και το ιστορικό γίγνεσθαι σχολιάζει. Παράδειγμα και ένα στιχούργημα, γραμμένο γύρω στα 1900, που απαριθμεί τους ναούς της αλλοτινής Ζακύνθου. Όχι όμως όλους, μόνο 64, όπως διευκρινίζει ο Γ. Μ. Δεμέτης, ο οποίος και καταπιάνεται με την περιγραφή των αναφερόμενων ναών. Επίσης για όσους Αθηναίους η Ζάκυνθος εξαντλείται περιβαλλοντικώς στην καρέτα καρέτα, προσφέρεται η απογραφή ενός πλήθους γηγενών φαρμακευτικών και αρωματικών φυτών από τον Λ. Μερκάτη. Τέλος, απορία προκαλεί το κείμενο του Ν. Λούντζη για τα βιβλία που δύο λόγιοι, ο αυστριακός αρχιδούκας Λουδοβίκος φον Σαλβάτορ και ο γερμανός καθηγητής Μπέρνχαρντ Σμιντ, αφιέρωσαν στη Ζάκυνθο. Παρά την προσήλωση των Ζακύνθιων στον τόπο τους, αυτά τα, ως φαίνεται, θαυμάσια εγχειρίδια έναν αιώνα μετά τη συγγραφή τους παραμένουν αμετάφραστα.

Το Ημερολόγιο συμπληρώνει πολυσέλιδο αφιέρωμα στον Γρ. Ξενόπουλο. Ωστόσο τους ζακύνθιους ανθρώπους του πνεύματος πανελλήνιας ακτινοβολίας τούς έχει αναλάβει το κλεινόν άστυ. Τον φλογερό πατριώτη Γεώργιο Τερτσέτη το 2000 και την ατυχή Ελισάβετ Μουτσάν-Μαρτινέγκου το 2001, όταν συμπληρώνονταν 200 χρόνια από τη γέννησή τους, ποιος τους θυμήθηκε;

Παρεμπιπτόντως, πιστεύουμε πως στη μακροημέρευση ενός Ημερολογίου συμβάλλει η κριτική και όχι τα θυμιάματα.

ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ , 03-02-2002