Η Μετα-Σοσιαλιστική Αριστερά

Κριτική
Το βιβλίο περιλαμβάνει σκέψεις και απόψεις που στρέφονται γύρω από την έννοια της αριστεράς όπως προέκυψε στις σημερινές συνθήκες. Δηλαδή, σε μια περίοδο όπου δεν τίθεται ζήτημα ανατροπής του υπάρχοντος συστήματος και αντικατάστασής του από μια παραλλαγή του υπάρξαντος σοσιαλισμού, οποιασδήποτε μορφής.[...]

[...] Η Μεγάλη Πτώση του 1989-1991 συμπαρέσυρε όλες τις εκδοχές της αριστεράς, ανανεωτικές και δογματικές, και συνιστά πράγματι ένοχη σιωπή και υπεκφυγή η απουσία συζητήσεων και έρευνας για το πώς και το γιατί, στο εσωτερικό των κομμάτων και στη διανόηση του χώρου.



Ο τίτλος του βιβλίου Η μετα-σοσιαλιστική Αριστερά συντείνει εκ των πραγμάτων στη συγκαταβατική ανάγνωσή του ­ οι όροι σοσιαλιστική και Αριστερά θεωρούνται ήδη αρκούντως κεκορεσμένοι. Ακόμη και η πρόθεση μετά, η οποία επιβεβαιώνει το επελθόν τέλος, παραπέμπει στην απερίγραπτη κακοτυχία της σε άλλους τομείς (τέχνης) όταν επιχειρεί να υποδηλώσει την απαρχή.


Παρ' όλα αυτά όμως η προμετωπίδα του βιβλίου επιδιώκει να επαναφέρει τις έννοιες στην αρχική τους σημασία. Ο Ζαχαρέας, ενήμερος (της φθοράς) πλην αισιόδοξος, επικαλείται προς τούτο τον Γ. Σεφέρη ως αρωγό και μάλιστα τους περίφημους στίχους για την ανάγκη να μιλήσει κανείς απλά αφού ο χρόνος ελάχιστα επιδέχεται τη σπατάλη.


Κατ' αυτόν τον τρόπο επιχειρείται από έναν άνθρωπο ο οποίος κατ' εξοχήν βίωσε την αριστερή σκέψη και πρακτική να επαναδιατυπωθούν απόψεις για την προοπτική της και να εκφραστεί ένας πρόσφορος λόγος αφορών τον ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό προβληματισμό και την πορεία της χώρας μας στις σύγχρονες συνθήκες.


Η κριτική της απάθειας της Αριστεράς, η οποία «χωρίς αγάπη και ντροπή» εξακολουθεί να ανεμίζει «τα ηττημένα σύμβολα του παρελθόντος» και ουδόλως ανασκαλεύει την υπόθεση της «πτώσης και το γκρέμισμα του ονείρου», ενοχλεί ιδιαίτερα τον συγγραφέα. Με τρυφερότητα ωστόσο παραπέμπει στον Νόρμερτ Ελιάς καταλογίζοντας στην Ιστορία φθόνο ­ «υπήρξε πάντοτε το νεκροταφείο του ανθρώπινου ονείρου» ­, για να επικαλεστεί εν τέλει ο συγγραφέας τη μοναχικότητά του η οποία τον φέρνει σε επαφή και συνάντηση με τον πρωταρχικό εαυτό του. Εκείνος εξακολουθεί να γοητεύεται «από το μεγαλείο της θάλασσας, τ' αγριολούλουδα των βράχων», όπως τονίζει στην κατακλείδα του προλογικού μέρους, οπότε και ο ίδιος υφίσταται και αισιοδοξεί.


Με υφολογικό στίγμα του βιβλίου του τη συναισθηματική, διακριτική περιδιάβαση ο Ζαχαρέας, μη αποποιούμενος τις μαρξιστικές καταβολές του, αποπειράται να εκφράσει ρεαλιστικές και εφικτές πολιτικές θέσεις και να προτείνει λύσεις σε μια πραγματικότητα την οποία αξιολογεί ως δύσβατη και απαιτητική. Δεν το κρύβει ότι τον συναρπάζει η ιδέα πως η εποχή μας διέπεται από την έλλειψη βεβαιοτήτων, θέση την οποία υπερασπίστηκε και σε προηγούμενο βιβλίο του με ανάλογο τίτλο, αν και κάποιος αμετανόητος, ελάχιστα ευτυχής ίσως γι' αυτό, θα μπορούσε να αποδώσει στην έκπτωση των βεβαιοτήτων τη βασική αιτία της συνολικής ματαίωσης.


Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου απορρίπτονται θέσεις-θέσφατα του παρελθόντος της Αριστεράς, όπως η σαθρή αντίληψη του εκθειασμού εκ μέρους της του κράτους και της κρατικής ιδιοκτησίας της οικονομίας. Παραπέμποντας στους βασικούς θεωρητικούς της μαρξιστικής και μεταμαρξιστικής σκέψης αλλά και του ευρύτερου φιλοσοφικού-κοινωνιολογικού στοχασμού ο συγγραφέας απομυθοποιεί το στρεβλό παρελθόν εστιάζοντας την προσοχή στην πολιτισμική παράμετρο και θεωρώντας ότι η κρίση της Αριστεράς είναι προπαντός κρίση κουλτούρας. Ο Ζαχαρέας υποστηρίζει την ανάδειξη νέων αξιών μετά την αποκαθήλωση και απαξίωση εκείνου το οποίο εθεωρείτο παλαιότερα σημαντικό και την επικρατούσα πλέον θέαση της ευτυχίας ως αυτοσκοπού και αταξίας. Η αποδοχή του σύγχρονου ρυθμού των κοινωνικών και πολιτικών μεταλλαγών θα επιφέρει, πιστεύει, βαθιές μεταβολές της σκέψης. «Οι φανατικοί δεν ανέχονται τις αλλαγές» επικαλείται τη ρήση του Α. Τόφλερ. «Νεολαία και Αριστερά κινδυνεύουν να γίνουν έννοιες ασυμβίβαστες» διατείνεται ψέγοντας την ανικανότητα της Αριστεράς να εγκαταλείψει «συνήθειες και πρακτικές που έχουν ζωή 100 περίπου χρόνων» και να συμπορευτεί με ευθύνη στις νέες συνθήκες. Η Αριστερά όμως θα μπορούσε, επιμένει, να καταστεί πόλος ανάδειξης του σύγχρονου επικεντρώνοντας την προσοχή της «στο μόνο καταφύγιο της κουλτούρας το οποίο θα χειραγωγεί την επικινδυνότητα της απρόβλεπτης ανάδειξης της τεχνικής».


Η έννοια της κρίσης ορίζεται σε σχέση με παραδείγματα άλλων χωρών, για να εστιάσει ο συγγραφέας κατ' αναλογίαν τα συμπεράσματά του στην ελληνική πραγματικότητα. Οι αιτίες της δυστοκίας οφείλονται κατά τη γνώμη του στη νοοτροπία του υποκειμενισμού και της απολυτότητας που διέπουν την ελληνική πολιτική-κομματική σκέψη. Δεν διστάζει μάλιστα να αποδώσει κυνισμό στους αποκαλούμενους επαναστάτες ­ «η προβολή οραμάτων και ουτοπιών σε μια εποχή όπου οι ορίζοντες των προσδοκιών είναι ιστορικά περιορισμένοι δεν κρίνεται μόνο ως αφέλεια αλλά είναι ύποπτη».

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου ο Ζαχαρέας ανατέμνει τη μικροαστική παθολογία, την επίμονη προσκόλληση της Αριστεράς στα μικροαστικά στρώματα, τα οποία ο συγγραφέας θεωρεί ότι αποτελούν τους διαχειριστές της κρατικής γραφειοκρατίας. Η επιθυμία του «για να βγούμε» από το τέλμα τον παρακινεί σε κριτική θεώρηση βασικών θέσεων αφορωσών τη διανομή και την ανισοκατανομή του εισοδήματος. Σαρκάζει επομένως την αντίληψη η οποία θεωρεί τη χώρα οιονεί φτωχή, την απροθυμία φορολογικής ευθύνης των διαφόρων τάξεων, την αμετακίνητη νοοτροπία των συνδικάτων και της δημόσιας διοίκησης και εστιάζει την προσοχή του στην ευρεία έννοια της αλληλεγγύης. Εξάγει ακόμη συμπεράσματα αφορώντα τη λειτουργία της παραοικονομίας και προτείνει λύσεις για την οικονομική ανόρθωση ανάγοντας εν τέλει το συνολικό πρόβλημα στην απώτατη κοίτη του, την παιδεία.


Στο τέλος του βιβλίου ο Ζαχαρέας επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της Ευρώπης στις παρούσες συνθήκες προσβλέποντας σε μια πνευματική ουμανιστική κοινή θέαση και πορεία των κατοίκων της· στην ανοχή και κατανόηση καταστάσεων, ιδεολογιών και απόψεων και στην υπέρβαση των προκαθορισμένων πλαισίων της πολιτικής σκέψης και πρακτικής.


Ο Ζαχαρέας αποφεύγει να είναι απόλυτος. Το ύφος και η γραφή του, λιτά και χωρίς ψιμύθια, σηματοδοτούν την αγωνία άρθρωσης πειστικού προσωπικού λόγου. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, τονίζει, ότι «η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών απεχθάνεται την αλόγιστη χρήση των επιθέτων τα οποία υποδηλώνουν πνευματική οκνηρία, αναλυτική πενία και μεταφυσική νοοτροπία».


Η μετα-σοσιαλιστική Αριστερά στην Ελλάδα, περικλείουσα όλο το φάσμα των αριστερών δυνάμεων, είναι γι' αυτόν αναγκαιότητα. Ενας κοινωνικός σχηματισμός ικανός να κυοφορήσει τη νέα πραγματικότητα· να την καθάρει από τα απολιθώματα του παρελθόντος και να συντελέσει στην επιθυμητή συμπόρευση με τους λαούς της Ευρώπης και την πρόοδο όχι ως έννοια απώτατη και μεταφυσική αλλά ως άμεση και εφικτή προοπτική.

Ανδρέας Μήτσου, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 22-04-2001