Η καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη

1956
Η Διεθνής Επιτροπή των Έξι Κομμουνιστικών Κομμάτων (Άγνωστα ντοκουμέντα - Απόρρητα πρακτικά)

Τα Απόρρητα πρακτικά της 6ης ολομέλειας της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε.

Ανέκδοτα φωτογραφικά ντοκουμέντα





ΚΡΙΤΙΚΗ



H ελληνική Αριστερά, και ιδιαίτερα το κομμουνιστικό κίνημα, διαθέτει αρκετές προσωπικότητες που η περιδίνησή τους στο ιστορικό ασυνεχές του εικοστού αιώνα τούς έχει προσδώσει μυθολογικές διαστάσεις. H δράση όμως ορισμένων εξ αυτών δεν είναι η κορύφωση του μύθου, αλλά η μορφή του τραγικού, έτσι όπως προσδιορίζει και προσδιορίζεται από τις τύχες των απλών ανθρώπων, αλλά εν τέλει καθορίζει και τη δική τους πορεία. Ο Νίκος Ζαχαριάδης, επί 25 χρόνια Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, αυτοκτονήσας στο «πηγάδι», όπως ο ίδιος το χαρακτηρίζει, του «παγωμένου Σοργκούτ» της Σιβηρίας, διεκδικεί την κορυφαία θέση μεταξύ αυτών. Τον ονόμασαν «αρχηγό», ήταν ο «Νίκος μας», τον έκαναν τραγούδι - κανένας άλλος ηγέτης του KKE δεν γνώρισε αυτή τη δόξα - κι όταν η ήττα τον Αύγουστο του 1949 - κορυφαία στιγμή της τραγωδίας - επισφράγιζε την τύχη των δύο επαναστάσεων της δεκαετίας του 1940, σηματοδοτήθηκε και η αρχή της δικής του πτώσης.

Μια συνολική μελέτη, απεξαρτημένη από μανιχαϊστικές προσεγγίσεις, για την ιστορία του προσώπου και φαινομένου ταυτόχρονα N. Ζαχαριάδη, σε συνάρτηση φυσικά με την ιστορική εξέλιξη του ελληνικού εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος από τα μέσα του Μεσοπολέμου ως και το τέλος του, την 1η Αυγούστου του 1973, παραμένει ακόμη ζητούμενο. Είναι έτσι κι αλλιώς αναγκαία. Για τη συγκρότησή της όμως είναι απολύτως απαραίτητη η γνωστοποίηση τόσο των μαρτυριών, προσωπικών καταθέσεων όσων τον έζησαν, όσο και των αρχειακών στοιχείων, δηλαδή πολύτιμων κομματικών ντοκουμέντων, που καθόρισαν τον ίδιο και προσδιόρισαν τις τομές στην προσωπική του ιστορία.



Απόρρητα πρακτικά



Γι' αυτό τον λόγο είναι εξαιρετικά πολύτιμη η συμβολή του βιβλίου H καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη (επέμβαση του ΚΚΣΕ στο KKE), που κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις Προσκήνιο - Αγγελος Σιδεράτος, το οποίο περιλαμβάνει άγνωστα κομματικά ντοκουμέντα της περίφημης 6ης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του KKE, που τον καθαίρεσε από Γραμματέα, απόρρητα πρακτικά των συναντήσεων που είχε με τους εκπροσώπους των 6 κομμουνιστικών κομμάτων τα οποία προκάλεσαν την καθαίρεσή του, μέρος του προσωπικού του αρχείου το οποίο κατέχει ο γιος του Σήφης Ζαχαριάδης και ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό. Ο δημοσιογράφος Γ. Πετρόπουλος είχε την επιμέλεια και γράφει την εισαγωγή της έκδοσης. Πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο πρέπει να μελετηθεί συμπληρωματικά με την έκδοση Υπόθεση Ζαχαριάδη - Καταδίκη και αποκατάσταση του κομμουνιστή ηγέτη, που κυκλοφόρησε προ τριών ετών από τις εκδόσεις Φιλίστωρ και αναφέρεται ουσιαστικά στην αιτία της αυτοκτονίας του, δηλαδή στον χαρακτηρισμό του ως υπόπτου, και περιλαμβάνει, μεταξύ των άλλων, τα πρακτικά της 7ης Ολομέλειας της KE που τον διέγραψε από μέλος του KKE.



Ανθρωπος του μηχανισμού



Ο Ζαχαριάδης τοποθετήθηκε στην ηγεσία του KKE το 1931, με την επέμβαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ). Ως τότε είχε τον ρόλο του μεσαίου στελέχους, απόφοιτος σχολών της ΚΔ, δηλαδή «άνθρωπος του μηχανισμού». Διατηρήθηκε στη θέση του γενικού γραμματέα της KE του KKE ως και το 1956, όταν στη διάρκεια των εργασιών του ιστορικού 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, τον «έσυραν» μέσα από την αίθουσα για να του ανακοινώσουν σε λίγο πως έξι κομμουνιστικά κόμματα (Σοβιετικής Ενωσης, Ουγγαρίας, Πολωνίας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας και Τσεχοσλοβακίας), προεξάρχοντος του ΚΚΣΕ, ύστερα από πολλές καταγγελίες Ελλήνων που δέχθηκαν, σύμφωνα με τις οποίες επικρατεί ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς στο KKE, συγκρότησαν επιτροπή για να εξετάσει τι συμβαίνει. Από εκείνη τη στιγμή αρχίζει ο «γολγοθάς» του Ζαχαριάδη, που ολοκληρώνεται με την αυτοκτονία του.

Είναι γεγονός πως με έναν ίσως αφαιρετικό τρόπο το ερώτημα που τίθεται σε όλες τις μελέτες που έχουν εκδοθεί είναι: ο Ζαχαριάδης τι ήταν «θεός» ή «διάβολος», θύτης ή θύμα, ένας σπουδαίος ηγέτης ή τελικώς μια τραγική αντανάκλαση του σοβιετικού θερμιδώρ στο ελληνικό κίνημα; Βεβαίως η περίπτωση του N. Ζαχαριάδη δεν μπορεί να εξεταστεί με έναν υπεριστορικό τρόπο ως πολιτική προσωπικότητα. H ιστορική του αξιολόγηση πρέπει να γίνει στα πλαίσια μιας συγκεκριμένης περιόδου και με βάση τις συγκεκριμένες συνθήκες που τον ανέδειξαν, τον επέβαλαν και τον διατήρησαν ως ηγετική προσωπικότητα του ελληνικού αριστερού κινήματος.



Αγάπη και μίσος



Στις δύο προαναφερόμενες εκδόσεις περιλαμβάνονται άγνωστα ντοκουμέντα και πτυχές του εσωκομματικού καθεστώτος και της περιπέτειας του N.Z., πολλές πληροφορίες και στοιχεία που ανασυνθέτουν μια ολόκληρη ιστορική περίοδο, που σημάδεψε το ελληνικό αριστερό κίνημα.

Ο Ζαχαριάδης είναι οπωσδήποτε ένα τραγικό πρόσωπο, προϊόν μιας συγκεκριμένης εποχής, της εποχής ανόδου και εν συνεχεία κυριαρχίας του σταλινισμού, με αναμφισβήτητα ηγετικές ικανότητες, τις οποίες όμως είχε υποτάξει σε μια υπαλληλική νοοτροπία, στην οποία κατά βάση όφειλε και την ανάδειξή του. Το ηρωικό στοιχείο εν προκειμένω ταυτίζεται κατά κύριο λόγο με ορισμένα τυχοδιωκτικά χαρακτηριστικά του. H εξουσιαστική επιβολή στους συνεργάτες του είναι αποτέλεσμα της σχέσης που είχε και της εμπιστοσύνης που απολάμβανε, είτε από τον ίδιο τον Στάλιν είτε από τον σταλινικό μηχανισμό της Κομμουνιστικής Διεθνούς κατ' αρχήν και του ΚΚΣΕ ακολούθως, αλλά και της γνώσης που διέθετε για τους «όρους του παιχνιδιού» και τη μετριότητα των συνεργατών του. H «αγάπη» και το «μίσος» που συγκέντρωσε ήταν αποτέλεσμα των εκρηκτικών αντιφάσεων της προσωπικότητάς του, της δράσης του και φυσικά της εποχής. Το τραγικό του τέλος, η αυτοκτονία στο παγωμένο Σοργκούτ, ήταν η συνέπεια που επιφύλασσε το καθεστώς - στην πιο ακραία της εκδοχή - του θερμιδωριανού εκφυλισμού των ελπίδων που γέννησε η ρωσική επανάσταση του 1917, σε όσους, έστω και αν το είχαν πιστά υπηρετήσει στο παρελθόν, είχαν όμως την ατυχή έμπνευση να διατυπώσουν μια διαφορετική άποψη, η οποία έθετε εν κινδύνω τα συμφέροντα της εξωτερικής πολιτικής της σοβιετικής γραφειοκρατίας. Επιβεβαιώνοντας εν κατακλείδι τους θεωρητικούς του σοσιαλισμού πως το σύστημα αυτό ή θα περιέχει την εργατική δημοκρατία ως ένα από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του ή δεν θα υπάρξει.



ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΡΟΝΤΑΚΗΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 01-02-2004