Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της

Κωνσταντίνα! Κωνσταντίνα! Κωνσταντίνα!

Και έλεγε ότι δε θα ακούσει σήμερα τη γιαγιά της και τις τρεις αχώριστες φίλες της. Γκρίνια, γκρίνια, γκρίνια. Ε, βέβαια, που να καταλάβουν αυτές από εφηβεία, που είναι της γενιάς της Κατοχής!
«Μα δεν πήρες είδηση τίποτα;» ρωτάει και ξαναρωτάει η γιαγιά. «Όχι, τίποτα» Είχε τόσο χαρεί για την καινούργια τους ζωή στη Γερμανία, που ούτε της πέρασε απ' το νου πως οι γονείς της μια μέρα θα χώριζαν. Κι ακόμη χειρότερα: ότι θα την έστελναν πίσω στην Ελλάδα να ζήσει με τη γιαγιά της για κάποιο διάστημα.
Όμως την Κωνσταντίνα δεν τη νοιάζει τίποτε πια. Ούτε το διαζύγιο των γονιών της και οι καινούριες τους οικογένειες, ούτε η γκρίνια της γιαγιάς και τα προβλήματα στο νέο της σχολείο. Ας είναι καλά ο Λουμίνης, ένα αγόρι από μεγαλύτερη τάξη. Ένα γαλάζιο θαυματουργό χαπάκι κι ύστερα άλλο ένα κι ύστερα πολλά θαυματουργά χαπάκια, κι ύστερα πολλά θαυματουργά ψέματα, και μια στα ουράνια, μια στον γκρεμό, κι ύστερα... δεν έχει επιστροφή.
Σίγουρα δεν έχει;





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η ζωή της Κωνσταντίνας ήρθε τα πάνω-κάτω όταν χώρισαν οι γονείς της και την έστειλαν να ζήσει στη γιαγιά της στην Ελλάδα. Το κορίτσι έφυγε από την εξιδανικευμένα φιλική ατμόσφαιρα της καθημερινής ζωής στη Γερμανία και βρέθηκε σε ένα περιβάλλον παράξενα καταθλιπτικό: στην υποβαθμισμένη Κυψέλη των άχρωμων δρόμων, σε ένα σχολείο αφρόντιστο, σε ένα σπίτι με μια αριστερή γιαγιά βυθισμένη σε αναμνήσεις δίκαιων αγώνων που έδιναν κάποτε νόημα στη ζωή.

Τίποτε δεν καταλαβαίνει η Κωνσταντίνα από όσα συμβαίνουν γύρω της: ούτε γιατί χώρισαν οι γονείς της, αφού την αγαπούσαν, ούτε γιατί έπρεπε να μείνει με κάποιον που δεν την αγαπάει ούτε γιατί να πάει σε μια ξένη χώρα και να αλλάξει συνήθειες. Νιώθει νοσταλγία για εκείνα που άφησε στον τόπο της, τη Γερμανία, και αυτή η νοσταλγία, η πολύ πραγματική, είναι που την οδηγεί στο περιθώριο. Για να συγκροτήσει τον εαυτό της υιοθετεί ακραία και προκλητική συμπεριφορά. Τα ναρκωτικά είναι η ύστατη και απελπισμένη επίθεση εναντίον του περιβάλλοντος αλλά και του ίδιου της του εαυτού, επειδή ίσως δεν στάθηκε ικανή να κρατήσει δεμένη την οικογένεια· ένας τρόπος να βρει η Κωνσταντίνα ένα καταφύγιο. Πού αλλού θα το έβρισκε, αν όχι κοντά σε κάποιον που έχει παρόμοια μοίρα με τη δική της; Ο Λουμίνης, χαμένο παιδί μεταναστών όπως αυτή, κακό πνεύμα στον χώρο του σχολείου, στέκεται κοντά της προσφέροντάς της μια αγκαλιά, δυστυχώς επικίνδυνη! Ο Λουμίνης, παρ' όλη την κατάρρευσή του, διατηρεί κομμάτια ευαισθησίας - η σχέση του με τη μουσική και η φροντίδα για την πληγωμένη κουκουβάγια - τα οποία δείχνουν στην Κωνσταντίνα ένα πρόσωπο ανθρώπινο, ρίχνουν φως στον εφιάλτη που ζει μέσα στον ιστό της αράχνης που τη δένει. Δεν είναι μόνο ο θάνατος του Λουμίνη που οδηγεί την Κωνσταντίνα στην αποτοξίνωση. Είναι η κρυμμένη ευαισθησία και το βάθος των αισθημάτων του νεαρού που την παρακινούν να πετύχει αυτό που εκείνος δεν κατάφερε, να βρει δηλαδή νόημα στη ζωή του. «Εγώ εδώ έπρεπε να μείνω... με τα πουλιά» λέει ο Λουμίνης προτού πάρει την τελευταία δόση.

Από την πρώτη εμφάνιση της Αλκης Ζέη στη λογοτεχνία, το 1963 με Το καπλάνι της βιτρίνας, πέρασαν 40 χρόνια. Το καπλάνι της βιτρίνας και η δικτατορία της 4ης Αυγούστου, Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου και η Κατοχή, Κοντά στις ράγες και η εξέγερση των φοιτητών στην τσαρική Ρωσία - Πολυτεχνείο, είναι τα βιβλία της που πραγματεύονται όσα χαράχθηκαν στις συνειδήσεις μας, σαν τα κορυφαία γεγονότα που καθόρισαν τις νεότερες γενιές, βιβλία που «κλείνουν» μέσα τους εποχές όπου το δράμα πηγαίνει παρέα με το χιούμορ, όπου ο μικρόκοσμος του καθενός διαταράσσεται από τις μεγάλες αναστατώσεις των λαών και όπου το συναίσθημα είναι η άλλη όψη της αγριότητας. Ετσι και η ηρωίδα της, η Κωνσταντίνα, βιώνει τις διακυμάνσεις της ιστορίας τού σήμερα μέσα σε μια κοινωνία χωρίς σαφή προσανατολισμό.

Τα έργα της Αλκης Ζέη έχουν μια ιδιαιτερότητα: μολονότι έχουν καταγραφεί στη συνείδηση του αναγνωστικού κοινού σαν βιβλία για νέους και παιδιά, εκτός από το μυθιστόρημα Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα και μερικές συλλογές διηγημάτων, υπερβαίνουν κατηγοριοποιήσεις του είδους «ήρωας παιδί = παιδικό ή εφηβικό ανάγνωσμα». Καταργούν τα όρια μεταξύ του παιδικού-εφηβικού και του αναγνώσματος για ενηλίκους, ανήκουν στη λογοτεχνία και διαβάζονται από όλους.

Βρίσκεται η Αλκη Ζέη ως υποκείμενο μέσα στο μυθιστόρημά της; Η ίδια λέει πως ναι. Και στην Κωνσταντίνα βρίσκεται, αλλά και στη γιαγιά και στις τρεις φίλες της: ωρίμασε στους αγώνες, έστυψε την πέτρα και έβγαλε γάλα, ζει το σήμερα με νεανική ένταση.



Μαρίζα Ντεκάστρο (παιδαγωγός και συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 05-01-2003






ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Κωνσταντίνα, μικρή, δεν μιλούσε σχεδόν καθόλου. 'Η, μάλλον, άργησε να μιλήσει, όπως έλεγαν οι δικοί της. Η ίδια, όμως, και όπως ισχυρίζεται στην εκ βαθέων εξομολόγησή της, και που είναι το βιβλίο που κρατάμε στα χέρια μας, μίλησε γρήγορα. Μονάχα που έστηνε κουβέντες με τον εαυτό της, του έλεγε λόγια μυστικά. Κι ακόμα, συνομιλούσε με τις γάτες, με τις πασχαλίτσες, με τα ψάρια στη γυάλα. Τι πιο συνηθισμένο στις μικρές ηλικίες; Μα και στις μεγαλύτερες. Αν, και όπως φαίνεται εδώ, η Κωνσταντίνα παραήταν εσωστρεφής. Ετυχαν και οι αναποδιές της μικρούλας της ζωής, εκεί στα ξένα όπου είχαν εγκατασταθεί οι γονείς της, στο Ααχεν της Γερμανίας συγκεκριμένως, κατόπιν οι αλλαγές, και πια θαρρούσε πως το σύμπαν λες και την είχε στρώσει στο κυνήγι και στεκόταν απέναντί της με το τουφέκι στο χέρι. Και, λοιπόν, τελικώς δεν του ξέφυγε του αόρατου κι επίβουλου κυνηγού...

Που εδώ, σε μια επίσκεψή της στο Καρπενήσι, είχε πάρει τη μορφή νεαρού Γερμανού τουρίστα. Ομορφος, λυγερός και ξανθομάλλης, ζητούσε να μάθει από πού πάνε στον Προυσό. «Από πού πάνε στην Κόλαση;» θα μπορούσε να αναρωτηθεί εκείνη την ώρα η Κωνσταντίνα και να οπισθοχωρήσει.

Χολωμένη, όμως, πικραμένη, επαναστατημένη, σε διαρκή σύγκρουση με τη γιαγιά της, με την οποία αφ' ότου, για λόγους υγείας, επέστρεψε από τη Γερμανία συμβιώνει -η αλήθεια είναι όχι και τόσο αρμονικά- προχώρησε. Ο ήχος των βημάτων της θα μπορούσε να ακουστεί και σαν χτυπήματα βαριάς. Και αργότερα, στο αθηναϊκό σχολείο που φοιτά, ένας άλλος νέος, συμμαθητής της αυτός, την οδηγεί στον κόσμο των ναρκωτικών, εκεί όπου όλα είναι σκοτεινά, φθαρμένα και ρημαγμένα και απ' όπου είναι τρομακτικά δύσκολος, αν όχι αδύνατος, ο γυρισμός. Και όντως, το παλικάρι σε ένα από τα «ταξίδια» του «παρέδωσε» και πάει, εγκατέλειψε, αφήνοντας τα χρυσά του νιάτα, τις μουσικές του αγάπες, τη λατρεία του στα φτερωτά όντα, τις πίκρες και τις διαψεύσεις του, τα ολιγοστά -έστω- όνειρά του βορά στα χέρια του καταχθόνιου κυνηγού. Το τέλος. Το ίδιο παρ' ολίγο να συμβεί και στην Κωνσταντίνα, μα αυτή στάθηκε τυχερή, πρόσωπα αγαπημένα τη νοιάστηκαν, της παραστάθηκαν, και η ίδια: «Να 'μαι πάλι μπλεγμένη στις αράχνες. Τώρα είναι τόσο πυκνές, που δεν μπορώ να τις τραβήξω. Γίνομαι ένα κουβάρι μαζί τους...». Τελικώς η αναμονή μιας μουντής, έστω, χαραυγής τη στηρίζει και η υπόσχεση της ζωής αναφαίνεται, ταραγμένη, πληγωμένη, κατατρομαγμένη, πάντως χωρίς τις εφιαλτικές «αράχνες». Νόστος. Διάβαση. Παρέμβαση. Δεκαοχτώ Ανω... «Μόνη σου, Κωνσταντίνα, όταν το αποφασίσεις και θελήσεις...». Ενα κάτασπρο σπίτι, φρεσκοβαμμένο, με μπαλκόνια γεμάτα γλάστρες. Εκεί μέσα προσέτρεξε η Κωνσταντίνα με τη γιαγιά της από κοντά, τώρα συμφιλιωμένες οι δυο τους, ενωμένες στον αβάσταχτο πόνο, στο φοβερό κίνδυνο μιας πιθανής απώλειας.

Το καινούριο μυθιστόρημα της Αλκης Ζέη «Η Κωνωσταντίνα και οι αράχνες της» είναι ένα τραγικό οδοιπορικό σε δρόμους όπου δεν υπάρχει μήτε γαλήνη μήτε φως κι ούτε καν η απόπειρα ενός χαμόγελου. Δρόμοι που τους διασχίζουν αμέτρητοι νέοι άνθρωποι, σκιές των παιδιών που υπήρξαν κάποτε. Ολοι μας γνωρίζουμε γι' αυτόν το φόβο, αυτήν την οδύνη, την παραίτηση. Η Αλκη Ζέη τα έγραψε όλα ετούτα με πολλή στοργή, προσοχή κι εμφανέστατη γνώση, προσθέτοντας ένα καλό, ενδιαφέρον βιβλίο στα τόσα που ήδη κυκλοφορούν, για τα μεγάλα παιδιά, με θέμα «νεολαία και ναρκωτικά». Η ωραία γραφή της, η παρατηρητικότητα, το συναίσθημα, η δομή, η πλοκή, τα συμπαθή πρόσωπα της γιαγιάς, των φιλενάδων της, του καθηγητή, αλλά και τα άλλα, τα πρόσωπα του «χαμού», δοσμένα αδρά και με νύξεις συμπάθειας, οι ζωηροί διάλογοι, κοντολογίς όλα σχεδόν, καθιστούν το έργο άξιο να διαβαστεί από τους νέους μας, όχι μόνο για την ενημέρωσή τους αλλά και για την απόλαυση του λόγου, για το συναίσθημα που εκπέμπει, ακόμη ακόμη και για το χιούμορ -εδώ πικρό- που είναι ορατό σε πολλές σελίδες, μάλλον σε όλα τα έργα της συγγραφέα, χιούμορ πηγαίο και ποιοτικό και που κάπως ελαφραίνει τη ζοφερή ατμόσφαιρα και ανακουφίζει τον αναγνώστη, κάνοντάς τον έτσι περισσότερο συμμέτοχο στα πάθη της Κωνσταντίνας, που δεν είναι μόνο δικά της, αλλά και πλήθους άλλων παιδιών και των οικογενειών τους σε όλο τον κόσμο.



ΥΓ. Το βιβλίο προ ημερών έλαβε το Βραβείο Μυθιστορήματος για μεγάλα παιδιά από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου.



ΕΛΕΝΗ ΣΑΡΑΝΤΙΤΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 25/04/2003