Επιστροφή στη Γη

... Όταν έρχομαι στην Αθήνα μετά από μεγάλη απουσία αισθάνομαι μια ξαφνική ζεστασιά, που πάντα με ανανεώνει, με φρεσκάρει και καμιά φορά μου δίνει μια καινούρια ένταση. Κάποτε ο Φιλ μου διάβασε μερικούς στίχους ενός απ' τους τελευταίους μεγάλους ποιητές της Ελλάδας, του Γιώργου Σεφέρη, υποστηρίζοντας ότι εννοούσε τη δική μου Ελλάδα όταν έλεγε: «... Μιά πατρίδα που δεν είναι πια δική μας, ούτε δική σας» -εξαιτίας των Βεγανών. Όταν του επεσήμανα ότι δεν είχαν εμφανιστεί οι Βεγανοί όταν ζούσε ο Σεφέρης, ο Φιλ μου αποκρίθηκε ότι η ποίηση υπάρχει ανεξάρτητα από χρόνο και χώρο και το νόημά της είναι αυτό που βλέπει μέσα της ο αναγνώστης. Αν και ποτέ δεν πίστεψα ότι η ποιητική άδεια ισχύει και για τα ταξίδια στο χρόνο, είχα άλλους λόγους που διαφωνούσα.
Eίναι η πατρίδα μας. Οι Γότθοι, οι Ούνοι, οι Βούλγαροι, οι Σέρβοι, οι Φράγκοι, οι Τούρκοι και τελευταία οι Βεγανοί, ποτέ δεν μπόρεσαν να μας την πάρουν. Η Αθήνα κι εγώ έχουμε αλλάξει κάπως, μαζί. Η γη της Ελλάδας όμως είναι πάντα η γη της Ελλάδας και δεν αλλάζει. Προσπάθησε να την αρπάξεις, όποιος κι αν είσαι, και οι κλέφτες μου θα πάρουν τα βουνά και τους λόφους, σαν τους χθόνιους εκδικητές των αρχαίων καιρών. Εσύ θα σβήσεις, αλλά οι λόφοι της Ελλάδας θα μείνουν, χωρίς να αλλάξουν, με τη μυρουδιά του καμένου κατσικίσιου κρέατος, με ανακατωμένο κρασί και το αίμα, με μια γεύση από γλυκά αμύγδαλα, έναν δροσερό αέρα τη νύχτα και ουρανούς γαλάζιους όσο και τα μάτια των θεών την μέρα, Άγγιξέ τα, αν τολμάς.[...]






ΚΡΙΤΙΚΗ



Ένα αυριανό ολοκαύτωμα που θα επιφέρει το τέλος του κόσμου είναι ένα γεγονός που όσο περνά ο καιρός τόσο περισσότερο μοιάζει πραγματοποιήσιμο. Οι αιτίες που μπορεί να το προκαλέσουν είναι είτε οι εκδηλώσεις της φύσης είτε οι συμπεριφορές του ανθρώπου· και αν οι πρώτες επιστημονικώς αποκλείονται, οι δεύτερες «απλώς» το εγγυώνται μετά βεβαιότητος, φροντίζοντας με τις πρακτικές τους να το επισπεύσουν.

Η επιστημονική φαντασία έχει επισημαίνει τον κίνδυνο αυτόν από τις απαρχές της ήδη. Ο Χ.Τζ. Ουέλς, για παράδειγμα, προς τα τέλη του 19ου αιώνα, κατασκευάζει την αθάνατη «Μηχανή του χρόνου» (1895), όχι τόσο για να αποδείξει την ανθρώπινη ευφυΐα αλλά για να ταξιδέψει στο εφιαλτικό τοπίο μιας παγκόσμιας μελλοντικής καταστροφής. Εκτοτε, ένα πλήθος παραλλαγών του θέματος θα συγκροτήσουν έναν ιδιαίτερο κλάδο της Ε.Φ. που συνεχίζει να τροφοδοτείται μέχρι των ημερών μας (ένα από τα πλέον εντυπωσιακά πρόσφατα δείγματά του «Το τέλος του χρόνου» (1997), του Τζον Απντάικ). Σ' αυτόν ανήκει και το ανά χείρας μυθιστόρημα του Ρότζερ Ζελάζνι που κυκλοφόρησε στα μέσα της δεκαετίας του 1960, και που ενδεχομένως στο μέλλον να θεωρηθεί ένα από τα κλασικά του είδους.

Η έναρξή του μας εισάγει σ' ένα σπαραγμένο κόσμο, το σώμα του οποίου είναι σπαρμένο με πληγές και ερείπια. Η πυρηνική λαίλαπα των Τριών Ημερών έχει παραμορφώσει ολόκληρο σχεδόν το πρόσωπο της Γης. Ο άνθρωπος, τραγικό θύμα του υπεροπτικού εαυτού του, περιφέρεται ανάμεσα στα χαλάσματα που ο ίδιος συσσώρευσε γύρω του και μέσα του, έχοντας απεκδυθεί πλέον τις ψευδαισθήσεις της μάταιης αλαζονείας του, καθώς έρχεται αντιμέτωπος με τα φρικιαστικά αποτελέσματα του ολοκαυτώματος που ο ίδιος προκάλεσε. Μεταλλαγμένα πλάσματα δημιουργούν εφιαλτικές εστίες, που τα πυορροούντα αποστήματά τους δηλητηριάζουν το ήδη μολυσμένο περιβάλλον. Ορισμένοι «τυχεροί» διασωθέντες έχουν καταφύγει σε έναν μακρινό πλανήτη και ευαγγελίζονται την επιστροφή στη Γη και την ανασυγκρότησή της. Οι λίγοι εναπομείναντες διαπιστώνουν απλώς μοιρολατρικά το θάνατο της ελπίδας και την απεραντοσύνη της εσωτερικής τους ερημιάς, ενώ κάποιοι άλλοι αναζητούν μία ακόμη ευκαιρία. Δεν είναι τελείως μόνοι. Θεϊκοί εξωγήινοι (η χριστιανική ιδέα του Καλού Σαμαρείτη που έχει ήδη χρησιμοποιήσει ο Αρθουρ Κλαρκ στο «Οι Επικυριαρχία ή το Τέλος της παιδικής ηλικίας» (1963), έρχονται συμπαραστάτες τους για να υποδηλώσουν κατά βάθος ότι ο ουρανός δεν είναι «άδειος».

Ο κεντρικός ήρωας του έργου, Κωνσταντίνος Καραγκιόζης-Νομικός, γεννημένος κάπου στο Πήλιο, κοντά στις σπηλιές των μυθικών Κενταύρων, θύτης και θύμα του σύγχρονου Αρμαγεδδώνα, «Επιθεωρητής Τεχνών, Μνημείων και Αρχείων του πλανήτη Γη», σύμβολο του ανθρώπου που μοιάζει να διανύει ακόμη τη νηπιακή του ηλικία, ένας μαθητευόμενος μάγος κατά βάθος που πρέπει να ενηλικιωθεί, θα αναμετρηθεί με τον άγνωστο εαυτό του, τη σκοτεινή του μοίρα, τον αινιγματικό άλλο, και θα κονταροχτυπηθεί με τον αρχαίο Χάροντα που εμφωλεύει μέσα του, στα ερειπωμένα τώρα πια μαρμαρένια αλώνια, για να μπορέσει να τα επανοικοδομήσει και να ξανανάψει τη δάδα του Προμηθέα. Γνήσιος τραγικός ήρωας, συνδυάζοντας τη δύναμη του Ηρακλή με την ευστροφία του Καραγκιόζη, το πολυμήχανο του Οδυσσέα με την ορμητικότητα του Μεγαλέξαντρου, τη φλόγα του Ιάσονα με τη δημιουργικότητα του Πρωτομάστορα, μοναχικός οδοιπόρος αυτός ο κάτοικος της σιωπής της αρχαίας τραγωδίας αλλά και της μελαγχολίας του δημοτικού τραγουδιού, θα πολεμήσει με θεούς, δαίμονες και ανθρώπους για να ξανακατακτήσει το λαμπερό του θρύλο και τη γενέθλια γη των προγόνων του.

Με πολύ υψηλό αίσθημα γενναιοφροσύνης ο ευρωπαϊκής καταγωγής Αμερικανός συγγραφέας τοποθετεί συμβολικά τη δράση του έργου του στην Ελλάδα, πιστεύοντας ότι ο κόσμος μπορεί να ξανανθίσει στα χώματα όπου ο άνθρωπος φύτεψε τους πρώτους σπόρους του πολιτισμού. Ξαναβυθίζεται στην άγρια ομορφιά των μύθων, ακούει συνεπαρμένος τη λύρα του Απόλλωνα, στέκεται θαμπωμένος μπροστά στο λαμπερό γαλάζιο του Αιγαίου, εκστασιάζεται στη θέα ενός μαβί κυκλάμινου και περιφέρεται στους δρόμους της Αθήνας, βέβαιος ότι θα συναντήσει το μελλοντικό άνθρωπο, που έχοντας αποκρυπτογραφήσει το «μάθημα» του παρελθόντος ετοιμάζεται να ξαναχτίσει έναν «καινούργιο, θαυμαστό, γενναίο κόσμο» απαλλαγμένο από τον πρωτόγονο εαυτό του.

Ο Ρότζερ Ζελάζνι δεν είναι ένας ρομαντικός τουρίστας που περιδιαβάζει ανάμεσα στους τάφους των νεκρών θεών. Είναι, κυρίως, ένας ποιητής δημιουργός. Ενας πνευματικός ερευνητής, που αναζητεί κάτω από την τέφρα του χρόνου την άσβηστη σπίθα εκείνης της Ελλάδας που ενυπάρχει αθάνατη πέρα κι από τον γεωγραφικό προσδιορισμό της. «Είναι η πατρίδα μας», δηλώνει, κι η φωνή του αποκτά οικομενική σημασία καθώς αποκρυπτογραφεί το σύμβολό του. «Ποτέ δεν μπόρεσαν να μας την πάρουν. Η γη της Ελλάδας είναι πάντα γη της Ελλάδας. Προσπάθησε να την αρπάξεις, όποιος κι αν είσαι, και οι κλέφτες μου θα πάρουν τα βουνά και τους λόφους, σαν τους χθόνιους εκδικητές των αρχαίων καιρών. Εσύ θα σβήσεις, αλλά οι λόφοι της Ελλάδας θα μείνουν χωρίς ν' αλλάξουν. Αγγιξέ τα, αν τολμάς». Είναι η συγκινημένη, τίμια φωνή-ύμνος ενός «ξένου» που υπογράφει αυτό το σημαντικό, σπουδαίο «ελληνικό» μυθιστόρημα, που δεν θα μπορούσε ποτέ να γράψει ένας «Έλληνας» συγγραφέας. Πρέπει να την ακούσουμε, αν όχι σαν «ιθαγενείς» κάτοικοι αυτού του τόπου, τουλάχιστον ως «σκεπτόμενοι» άνθρωποι.

Ο Ρότζερ Ζελάζνι (1937-1995), θεωρείται και είναι ένας από τους πιο ενδιαφέροντες συγγραφείς Ε.Φ., (βρίσκεται στην κορυφή του ανανεωτικού Νέου Κύματος, που εκδηλώθηκε τη δεκαετία του 1960) και μαζί με άλλους ομότεχνούς του, όπως ο Σάμιουελ Ντιλέινι, ο Τόμας Ντις, ο Χάρλαν Ελισον, ο Νόρμαν Σπίνραντ, ο Φίλιπ Ντικ, έδωσαν λογοτεχνική ποιότητα, πλούτο ιδεών και καλλιτεχνική ωριμότητα στο είδος. Χρησιμοποιεί αρχετυπικά σύμβολα από τις μυθολογίες των λαών και κάτω από το φανταχτερό ένδυμα των ιστοριών του ανιχνεύει κανείς γνήσια υπαρξιακή αγωνία. Είναι και το στοιχείο εκείνο εξάλλου που καταξιώνει τη λογοτεχνική εργασία του.

Το ανά χείρας μυθιστόρημα ήταν το πρώτο της πλούσιας συγγραφικής του καριέρας. Ευτύχησε να μεταφραστεί σε ωραία ελληνικά από τον συγγραφέα Πάνο Κουτρουμπούση, ενώ ο πρόλογος του Δημήτρη Αρβανίτη κατατοπίζει πλήρως τον αναγνώστη γύρω από τη ζωή και το έργο του συγγραφέα.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 25/05/2001