Μια εκτυφλωτική απουσία φωτός

Αναζήτησα πολύ καιρό τη μαύρη πέτρα που εξαγνίζει την ψυχή από το θάνατο. Όταν λέω πολύ καιρό, σκέφτομαι ένα απύθμενο πηγάδι, ένα τούνελ που το έσκαψα με τα δάχτυλά μου, με τα δόντια μου, με την ασίγαστη ελπίδα να διακρίνω, έστω και για ένα λεπτό, για ένα μακρύ, ατέλειωτο λεπτό, μια αχτίδα φωτός, μια σπίθα που θα εντυπωνόταν στο βυθό του ματιού μου και τα σωθικά μου θα κρατούσαν φυλαγμένη σαν μυστικό. Θα ήταν εδώ, θα κατοικούσε στο στήθος μου και θα έτρεφε τις ατέλειωτες νύχτες μου, εδώ, μέσα σ' αυτό τον τάφο, στα βάθη της υγρής γης, που μύριζε άνθρωπο ο οποίος απώλεσε την ανθρώπινη φύση του με φτυαριές που του αφαίρεσαν το δέρμα, που το στέρησαν το βλέμμα τη φωνή και η λογική.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Στις 10 Ιουλίου 1971 ένα αιματηρό πραξικόπημα ξεσπά εναντίον του βασιλιά του Μαρόκου Χασάν Β/. Οι στασιαστές θα αποτύχουν να ανατρέψουν τον μονάρχη και 58 από αυτούς ­ οπλίτες και αξιωματικοί του μαροκινού στρατού ­ θα ριχτούν στα κάτεργα της φοβερής φυλακής του Ταζμαμάρτ. Ανάμεσά τους και ο ήρωας του βιβλίου, που προσπαθεί να επιβιώσει και να περισώσει την αξιοπρέπειά του. Θα τα καταφέρει στο πρώτο, αλλ' όχι και στο δεύτερο. Σ' αυτό το κολαστήριο (θα μπορούσε να βρίσκεται οπουδήποτε στη Γη, όπου βασιλεύουν η τυραννία και ο σκοταδισμός) καταρρακώνεται κάθε έννοια ηθικής, ανθρωπιάς και δικαίου. Οι έγκλειστοι δεν έχουν ούτε καν τα στοιχειώδη δικαιώματα ­ ακόμη και το φως της ημέρας τούς αρνούνται ­ έτσι ώστε να «σπάσουν» και να οδηγηθούν μέσα από την ηθική και σωματική εξαθλίωση στον θάνατο.

Γραμμένο από τον δημοφιλέστερο συγγραφέα του Μαγκρέμπ στη Γαλλία, τον Ταχάρ Μπεν Τζελούν (βραβείο Goncourt 1987), ο οποίος στη χώρα μας είναι αρκετά γνωστός ­ έχουν εκδοθεί ως σήμερα πολλά βιβλία του: Το μυθιστόρημα της Μαφίας, Η πρώτη αγάπη είναι πάντα η τελευταία, Η μοιραία νύχτα, Τα σταφύλια της γαλέρας κ.ά. ­, το μυθιστόρημα αυτό δεν συνιστά μόνο μια συγκλονιστική μαρτυρία για τη συγκεκριμένη δραματική περίοδο της μαροκινής ιστορίας· είναι επίσης ένα πρώτης τάξεως δοκίμιο για τη μελέτη ­ από λογοτεχνική πάντα πλευρά ­ του εγκλεισμού και των επιπτώσεών του στον ψυχισμό του δεσμώτη. «Εχασα την ηλικία μου» λέει σε κάποιο σημείο ο ήρωας του βιβλίου, «δεν είναι πλέον αναγνωρίσιμη στο πρόσωπό μου. Στην πραγματικότητα δεν βρίσκομαι πια εδώ για να της δώσω πρόσωπο. Βρέθηκα από τούτη την πλευρά για να μάθω τη λήθη, αλλά δεν κατάφερα ποτέ να βρεθώ ολοκληρωτικά μέσα στο τίποτα, ούτε ακόμα και με τη σκέψη».

Ο στοχασμός, μας λέει ο Μπεν Τζελούν, είναι ένα όπλο. Μπορεί να δαμαστεί και να εξυπηρετήσει τον άνθρωπο που υποφέρει, αλλά μόνο μέχρις ενός ορισμένου σημείου. Από το σημείο αυτό και πέρα, η πραγματικότητα είναι σε θέση να τον εξουδετερώσει.

Μπορεί να μη συνέβη απόλυτα στην περίπτωση του ήρωα, ο οποίος τελικά έχασε 15 ολόκληρα εκατοστά από το μπόι του στη διάρκεια της 18χρονης ειρκτής, καμπούριασε και παραμορφώθηκε ο θώρακάς του, υπέστη εξάρθρωση γοφών αλλά κατάφερε να βγει από τη φυλακή ζωντανός και ­ το σημαντικότερο ­ με όρεξη να ζήσει· ίσως επειδή αποποιήθηκε το μίσος και την εκδίκηση. Συνέβη όμως με τους υπόλοιπους συγκρατουμένους του: μόνο τρεις κατάφεραν να επιβιώσουν, και αυτοί πήραν το απολυτήριό τους τσακισμένοι από τα βασανιστήρια και τις χρόνιες κακουχίες.

Από τις πρώτες ακόμη σελίδες αυτού του μυθιστορήματος-μαρτυρίας κατανοούμε την ύπαρξη ενός διαβολικού μηχανισμού (που έχει πολλές ομοιότητες με τα στρατόπεδα μαζικής εξόντωσης των ναζιστών), ο οποίος μπαίνει σε κίνηση από μια αλλοκοτιά της Ιστορίας (το αποτυχημένο πραξικόπημα κατά του Χασάν). Δεν υπάρχει ηθική σε αυτόν τον μηχανισμό, ο οποίος λειτουργεί με τη ζωώδη και ορμέμφυτη πρόνοια για επιβίωση και επιβολή που θα χαρακτήριζε μια απειλούμενη τίγρη ή ένα πεινασμένο όρνεο ­ άλλωστε οι τρόποι εξουδετέρωσης των αντιπάλων του καθεστώτος θυμίζουν σε πολλά την άγρια αποτελεσματικότητα αυτών των φονικών μηχανών της φύσης. Ο διαβολικός μηχανισμός εξυπηρετείται από σαδιστές ανθρωποφύλακες και βασανιστές που ο συγγραφέας αναλύει σε πολλά επίπεδα τα κίνητρά τους για να καταλήξει τελικά στο περίφημο εκείνο πικρό καταστάλαγμα της σοφίας των Λατίνων: Homo homini lupus.



ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 23-09-2001