7 Performances and a conversation και μια συζήτηση

ΚΡΙΤΙΚΗ



«Τι μπορεί ένα σώμα;». Η ανανεωμένη συζήτηση γύρω από την performance φαίνεται να συνοψίζεται σε αυτή την ερώτηση, την οποία διατυπώνει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης στο βιβλίο 7 performances και μια συζήτηση, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Futura. Η ομότιτλη με το βιβλίο έκθεση, στην οποία πήραν μέρος επτά νέοι έλληνες καλλιτέχνες, διοργανώθηκε από τη μη κερδοσκοπική εταιρεία Locus Αthens και ολοκληρώθηκε μέσα στον Μάιο του 2005, στην Αθήνα. Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν (Μαίρη Ζυγούρη, Ευαγγελία Μπασδέκη, Αλίκη Παναγιωτοπούλου, Poka-Yio, Γεωργία Σαγρή, Γιώργος Σαπουντζής και Φανή Σοφολόγη) χρησιμοποίησαν το μέσο της performance και τοποθέτησαν τη δράση τους σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους μέσα στην πόλη.



Σπουδές για τα έργα


Η δίγλωσση αυτή έκδοση προέκυψε από την έκθεση και περιέχει οπτικό υλικό από την καταγραφή των performances, προπαρασκευαστικές σπουδές για τα έργα, αποσπάσματα από τη συζήτηση που διοργανώθηκε μετά το τέλος της και θεωρητικά κείμενα σχετικά με την performance στην Ελλάδα. Στην απόπειρα τοποθέτησης της νέας γενιάς καλλιτεχνών σε ένα ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο παρουσιάζεται επίσης μη αποδελτιωμένο υλικό από performances καλλιτεχνών παλαιότερης γενιάς, το οποίο συγκεντρώθηκε από σχετική συζήτηση που διοργάνωσε η Locus Athens τον Μάιο του 2005. Τα δύο κείμενα του καταλόγου, που αποτελούν τον θεωρητικό του πυρήνα, θέτουν ζητήματα ουσιώδη για την καλλιτεχνική πράξη της performance. «Το να μιλά κανείς για το σώμα σημαίνει να εφευρίσκει κάθε φορά μια σχέση μαζί του» γράφει ο θεωρητικός της τέχνης και καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Γιώργος Τζιρτζιλάκης. Πραγματεύεται με πυκνό και εμπεριστατωμένο λόγο εκδοχές που διατρέχουν μια ιστορία της αντίληψης για το σώμα και κύρια σημεία της ενασχόλησής του είναι τα όρια του σώματος, το σώμα δίχως όργανα και ως χειρονομία, το μετα-φορντικό σώμα, το μετα-οργανικό σώμα, τα cyborgs και τέλος η επιθυμία για την απόλαυση, δηλαδή την ανέφικτη, «πρωταρχική αγάπη». Η προσέγγισή του μέσα από την ψυχανάλυση, τη σημειολογία, τη φιλοσοφία, την πολιτική θεωρία, την κοινωνιολογία, την αρχιτεκτονική και την ανθρωπολογία αποδίδει τους πολύπλοκους συσχετισμούς της τέχνης αυτής με τα παραπάνω πεδία.

Στο δεύτερο κείμενο του καταλόγου με τον τίτλο «Η Καρολίνα και η Υστερία» ο κριτικός τέχνης και συνεπιμελητής της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας Αυγουστίνος Ζενάκος χρησιμοποιεί ως αφετηρία του την αναζήτηση γύρω από το σχέδιο, το οποίο αντιλαμβάνεται σαν έναν τρόπο όρασης. Με την ερώτηση «Τι είναι το σχέδιο;» τοποθετεί τη σχεδιαστική πράξη στον χώρο και ορίζει τις γραμμές «ως δράσεις που γεννούν σχέσεις ανθρώπινες εκεί που δεν υπήρχαν». Με τον τρόπο αυτό συνδέει το σχέδιο και την performance σαν δύο συστήματα ταξινόμησης της πληροφορίας και εντοπισμένης αντίληψης της εμπειρίας. Ο λόγος που καθιστά τη συζήτηση για το σώμα τόσο επείγουσα σήμερα είναι η συνάφειά της με τη συζήτηση γύρω από τις πολιτικές αντίστασης. Σύμφωνα με τον Μισέλ Φεέρ και με βάση μια πολιτική ιστορία του σώματος στο γενεαλογικό πλαίσιο που σχεδιάστηκε από τον Φρειδερίκο Νίτσε και τον Μισέλ Φουκό, το σώμα «αντιστέκεται στην εξουσία εξαιτίας των νέων επιθυμιών και απαγορεύσεων που αναπτύσσει κάθε νέο καθεστώς. [...] Το σώμα λειτουργεί ως ένα συνεχώς μεταλλασσόμενο πεδίο στο οποίο νέοι μηχανισμοί εξουσίας συναντούν νέες τεχνικές αντίστασης και απόδρασης».



Η εμπειρία του θεατή



Στα αποσπάσματα από την ανοιχτή συζήτηση με τους καλλιτέχνες, η οποία ακολούθησε την προβολή των επτά καταγεγραμμένων performances, οι συμμετέχοντες διαπραγματεύτηκαν θέματα όπως η θέση και η εμπειρία του θεατή, η ανατροπή των προσδοκιών του, οι συνθήκες και οι συμβάσεις της καλλιτεχνικής πράξης, η εν δυνάμει παρέμβαση στις κοινωνικές συνθήκες, τα όρια της performance. Γνωρίζοντας την απόσταση που υπάρχει ανάμεσα στο ίδιο το γεγονός και στην καταγραφή του και λαμβάνοντας υπόψη τον συχνά εικονοκλαστικό και διαδικαστικό χαρακτήρα της performance, διαπίστωσα τη γενικότερη δυσκολία στην καταγραφή των δράσεων που αποτυπώνονται στην παρούσα έκδοση. Με το κλείσιμο του βιβλίου είχαν εντυπωθεί στη μνήμη μου λίγες εικόνες, ανάμεσα στις οποίες η ασπρόμαυρη φωτογραφία από την performance της Μαρίας Καραβέλα το 1980, στην Πλατεία Κοκκινιάς, επαναφέροντας την ερώτηση σχετικά με τον βαθμό στον οποίο η πρόθεση της καταγραφής καθορίζει τη μορφή της performance.

Η έκδοση 7 performances και μια συζήτηση κλείνει με την αναφορά στην πρώτη συνάντηση που οργανώθηκε από τη Locus Athens τον Μάιο του 2004 και κατέδειξε την αναβίωση του ενδιαφέροντος για την ευρύτερη πρακτική της performance στις εικαστικές τέχνες, τον χορό, το σύγχρονο θέατρο και την αρχιτεκτονική. Τέλος, παρατίθενται αποσπάσματα από τις ομιλίες των Λήδας Παπακωνσταντίνου (εικαστικού), Αποστολίας Παπαδαμάκη (χορογράφου), Μαρίλλης Μαστραντώνη (ηθοποιού - σκηνοθέτιδας) και Νίκου Καζέρου (αρχιτέκτονα). Ενώ δεν φιλοδοξεί να αποτελέσει μια απόπειρα ιστορικής καταγραφής και αξιολόγησης, η χρησιμότητα της παρούσας έκδοσης βρίσκεται στον εντοπισμό ενός συγκεκριμένου χρονικού σημείου, όπου αποτυπώνεται το ανανεωμένο ενδιαφέρον για την performance στην Ελλάδα. Είναι το σημείο ακριβώς όπου αρχίζει να διακρίνεται ένα συνδετικό νήμα, μαζί με την προοπτική για μια ιστορική προσέγγιση του είδους μέσα από αναφορές σε έλληνες καλλιτέχνες που έδρασαν από τη δεκαετία του 1960 ως σήμερα.



ΝΑΤΑΣΑ ΑΔΑΜΟΥ

Το ΒΗΜΑ, 01/10/2006