Ψηφιακά δίκτυα, γνώση και δημόσια πολιτική

Στο βιβλίο αναλαμβάνεται η προσπάθεια να αναλυθούν οι θεμελιώδεις αλλαγές που σημειώνονται στη σχέση της παραγωγής γνώσης και των δημόσιων μορφών οργάνωσής της στα πλαίσια της ανάπτυξης του ψηφιακού «δικτύου των δικτύων». Σκιαγραφούνται οι σημαντικές επιδράσεις που έχουν οι διαδικασίες σχηματισμού και αυτοοργάνωσης της «οικονομίας των δικτύων» στον τρόπο οργάνωσης και άσκησης της πολιτικής.

(Από τον εκδότη)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο της Π. Ζέρη, η οποία διδάσκει θεωρία και πολιτική των επικοινωνιακών συστημάτων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, προσπαθεί να παρακολουθήσει και να αναλύσει τις βασικές μεταβολές που σημειώνονται στις πολύπλοκες σχέσεις παραγωγής γνώσης και των δημόσιων μορφών οργάνωσής της στο πλαίσιο της ανάπτυξης του «Δικτύου των δικτύων», της εμφάνισης και εξέλιξης ενός δικτυακού προτύπου οργάνωσης των σημερινών προηγμένων κοινωνιών. Δίκτυα και Δημόσια πολιτική στην εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι το αντικείμενο της έρευνας.

Στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου η συγγραφέας εξετάζει τις νέες συνθήκες δημιουργίας επιστημονικής και τεχνικής γνώσης, τις συνθήκες παραγωγής καινοτομιών, που πάντα έχουν σχέση με πολιτισμικές ιεραρχίες και αξίες (σημαντική είναι η διάκριση μεταξύ της δημόσια διαθέσιμης και της προς ίδιον όφελος γνώσης), το Διαδίκτυο (ως σύστημα των συστημάτων και δίκτυο των δικτύων) με τη λαβυρινθώδη αρχιτεκτονική του δόμηση και την τεράστια δυναμική αυτο-οργάνωσης και αυτοαναφορικότητας που διαθέτει και διαρκώς αναπτύσσει, τα δίκτυα διακυβέρνησης και τη δημόσια πολιτική στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.

Ιδιαίτερη προσοχή ελκύει το τρίτο κεφάλαιο, το οποίο είναι αρκετά εκτενές. Επικεντρώνεται στα ψηφιακά δίκτυα και τις πολυσχιδείς επιδράσεις τους στην κοινωνία της γνώσης. Εδώ η συγγραφέας πραγματεύεται πλήθος φαινομένων που η σημασία τους ούτε τόσο αυταπόδεικτη είναι ούτε τόσο αυτονόητη. Επί παραδείγματι, το θέμα της σχέσης του δημόσιου με το ιδιωτικό στον κυβερνοχώρο, ο επανακαθορισμός του χώρου και του χρόνου, η διάχυση της γνώσης, της πληροφορίας και της κουλτούρας μέσα από ένα αποκεντρωμένο ψηφιακό δίκτυο και ο χαρακτήρας αυτών ως κοινών πραγμάτων (δημόσιων αγαθών), οι νέες μορφές ατομικότητας και η ρευστότητά τους (ατομικοποίηση του συλλογικού), το στοιχείο της αβεβαιότητας, η αυτοαναφορικότητα και η αμφισημία της διαδικτυακής επικοινωνίας κ.ά.

Επίκαιρο ενδιαφέρον -και καθ' όλα συναφές με την τρέχουσα τηλεοπτική πραγματικότητα της χώρας- παρουσιάζουν και οι αναλύσεις για τη λειτουργία των ΜΜΕ καθώς και η πρωτότυπη θεματική της «οικονομίας της προσοχής», που μεταφέρεται μάλιστα στις σχέσεις των ΜΜΕ με την πολιτική, ήτοι στην παραγωγή της πολιτικής εικόνας και της δημοσιότητας.

Πρόκειται για ένα βιβλίο με πλούσιο και γόνιμο προβληματισμό σχετικά με τις αλλαγές που επιφέρει η «δικτύωση» στον κοινωνικό ιστό, στις σχέσεις δημόσιου και ιδιωτικού και στις δομές της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής δραστηριότητας και από αυτή την άποψη συμβάλλει σημαντικά στη συζήτηση τέτοιων θεμάτων, που δεν είναι και τόσο αναπτυγμένη.

Πέραν όμως της θεωρητικής προβληματικής αποφασιστική σημασία έχει η ρυθμιστική πολιτική, όπως ορθά τονίζεται, μέσα σ' αυτό το πολύ σύνθετο τοπίο των ψηφιακών δικτύων και η συνείδηση των στόχων που θέλει να εξυπηρετήσει. Το πώς δηλαδή το κράτος μπορεί, τόσο στο θεσμικό επίπεδο όσο και στο επίπεδο χάραξης και εφαρμογής πολιτικής ικανής να αξιολογεί αλλά και να είναι προσαρμοστικά ευέλικτη, να δίνει ώθηση στην ανάπτυξη αλλά και να ενθαρρύνει πρακτικές αυτορύθμισης. Η σημερινή σύγκλιση των τεχνολογιών καθιστά το ελαστικό θεσμικό πλαίσιο αναγκαίο, ιδιαίτερα για τη διασφάλιση της πολιτισμικής πολυμορφίας και εν γένει του «δημοσίου συμφέροντος», έννοια που στην εποχή των δικτύων είναι ακόμη πιο δύσκολο να προσδιοριστεί. Το βέβαιο είναι ότι εξασθενεί εκ των πραγμάτων ο κεντρικός κρατικός έλεγχος, ενώ εμφανής είναι και η αμηχανία ενώπιον της ποικιλίας των μορφών συνεργασίας και συντονισμού των κοινωνικών δραστηριοτήτων.

Οι δυσκολίες και οι αντιστάσεις που παρατηρούνται στο δημόσιο βίο μας σχετικά με θεσμικές ρυθμίσεις και διαδικασίες αξιολόγησης και αυτορύθμισης σε πολλούς τομείς είναι επί του παρόντος περισσότερο συνάρτηση «εξωδικτυακών» παραγόντων (ποιότητα του πολιτικού συστήματος, πολιτική και διοικητική κουλτούρα, δομές κοινωνικής και επαγγελματικής οργάνωσης, οργανωσιακά πρότυπα, εμπεδωμένες στάσεις και συμπεριφορές κ.λπ.) παρά ενδοδικτυακών «διεργασιών». Μολονότι δε οι δυο αυτές «σφαίρες» κάθε άλλο παρά στεγανές είναι, εν τούτοις είναι μάλλον πρώιμο να ισχυριστεί κανείς ότι, τουλάχιστον στην περίπτωσή μας, η λογική των δικτύων επηρεάζει αποφασιστικά τη δημόσια πολιτική σφαίρα ή τείνει να απορροφήσει το «πολιτικό» στοιχείο σε βαθμό που να υπονομεύει σοβαρά ή να ανατρέπει παραδοσιακές κρατικές λειτουργίες.

Και μ' αυτή την έννοια είναι εξίσου πρώιμο μάλλον να μιλήσουμε για παρακμή του κλασικού κράτους των κοινωνικών ομάδων, τη στιγμή που κάποιο «εποπτικό των δικτύων κράτος» δεν έχει ακόμη κάνει εμφανή την παρουσία του.



ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΠΕΤΑΝΓΙΑΝΝΗΣ Πολιτικός Επιστήμων

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 31/08/2007