Οι άρχοντες του εγκλήματος

Ένα φάντασμα στοιχειώνει την Ευρώπη: το οργανωμένο έγκλημα. Εδώ και δύο αιώνες υπάρχουν δημοκρατικές κοινωνίες στην Ευρώπη. Σήμερα, απειλούνται από τους άρχοντες του εγκλήματος. Εδώ και 15 χρόνια, πράγματι, νέες και απειλητικές μαφίες εμφανίστηκαν. Επωφελούνται απ' την κατάρρευση του κομμουνισμού, την εξασθένιση ορισμένων κρατών από τις διευκολύνσεις που προσφέρει η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και η επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού. Οι νονοί αυτού του νέου τύπου κινούνται μεταμφιεσμένοι. Ζουν στην σκιά, διαθέτουν μπράβους και εντολοδόχους, κανείς δεν γνωρίζει τα πρόσωπά τους ή τα πραγματικά τους ονόματα. Μερικές φορές ελέγχουν την ίδια την πολιτική εξουσία.




ΚΡΙΤΙΚΗ


Το φάντασμα του οργανωμένου εγκλήματος στοιχειώνει τη Γηραιά Ήπειρο και με τις δραστηριότητές του υπονομεύει θεσμούς και συμπεριφορές. Μόνο μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική θα μπορούσε να το καταπολεμήσει αποτελεσματικά.


Καθηγητής της Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, βουλευτής στο Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο της Ελβετίας, ακτιβιστής και συγγραφέας πολλών βιβλίων που έγιναν μπεστ σέλερ σε πολλές γλώσσες, ο Jean Ziegler έχει αποκαλύψει σκάνδαλα που αφορούν τη λεηλασία λαών του Τρίτου Κόσμου και έχει πολλές φορές ταράξει την ήρεμη κοινωνία της Ελβετίας με σειρά δικαστικών αγώνων εναντίον μεγάλων επιχειρήσεων. Ένα από τα τελευταία βιβλία του με τον τίτλο Οι Ελβετοί, ο χρυσός και οι νεκροί, που περιγράφει πώς οι ελβετοί τραπεζίτες βοήθησαν στη χρηματοδότηση της ναζιστικής πολεμικής μηχανής, αναστάτωσε την ελβετική κοινή γνώμη προκαλώντας μια σημαντική δημόσια συζήτηση. «Ο υπουργός Εξωτερικών της Ελβετίας», έγραψε ο Ziegler στην αμερικανική έκδοση, «έδωσε οδηγίες σε όλες τις πρεσβείες μας να πείσουν "φιλικά" προσκείμενους δημοσιογράφους να δυσφημήσουν το βιβλίο στον ξένο Τύπο».


Ο Ziegler δεν είναι άγνωστος στη χώρα μας, καθώς αρκετά κείμενά του έχουν εκδοθεί και στα ελληνικά (το βιβλίο του Η Ελβετία ξεπλένει καλύτερα κυκλοφόρησε το 1995 σε μετάφραση του Ριχάρδου Σωμερίτη από την Εστία, ενώ μια συνέντευξη του συγγραφέα έχει δημοσιευθεί στο περιοδικό Νέα Κοινωνιολογία). Το βιβλίο Οι άρχοντες του εγκλήματος: Οι νέες μαφίες εναντίον της δημοκρατίας ­που πρωτοεκδόθηκε στα γαλλικά το 1998­ εξετάζει τη δομή του οργανωμένου εγκλήματος, τις συνέπειες και κυρίως τους τρόπους αντιμετώπισής του.


Το οργανωμένο έγκλημα δεν είναι κάτι καινούργιο. Η σύγχρονη ρωσική μαφία έχει τις ρίζες της στη Vorvzakone της τσαρικής εποχής, την «αρχαιότερη των εγκληματικών οργανώσεων». Στη Σικελία η λέξη mafia πρωτοεμφανίζεται τον 16ο αιώνα και αποκτά ουσιαστικά σάρκα και οστά τον 19ο αιώνα, όταν οι φεουδάρχες ιδρύουν μυστικές εταιρείες με μέλη συνδεδεμένα με όρκους τιμής για να αντισταθούν στον βασιλιά της Νεαπόλεως. Στα τέλη του 19ου αιώνα, καθώς η εξαθλίωση ωθεί χιλιάδες οικογένειες της Σικελίας και της Καλαβρίας να μεταναστεύσουν, η Μαφία εγκαθίσταται και στον Νέο Κόσμο.


Ωστόσο τα τελευταία 15 χρόνια υπάρχει αύξηση του οργανωμένου εγκλήματος, μια αύξηση την οποία ερμηνεύουν, σύμφωνα με τον συγγραφέα, η κατάρρευση του κομμουνισμού και η διεθνοποίηση της οικονομίας. Η εγκληματοποίηση της πολιτικής στη Ρωσία (με την ηγεσία του στρατού να παίζει πρωταρχικό ρόλο), στην πρώην Γιουγκοσλαβία (με πολιτικούς άνδρες όπως ο δολοφονημένος Αρκάν, τον οποίο καταδίωκε η Ιντερπόλ) και στην Τουρκία (όπου ο ιδρυτής των «Γκρίζων Λύκων», πολιτικός και διπλωμάτης Αλπασλάν Τουρκές, διευθύνει ένα από τα ισχυρότερα καρτέλ του οργανωμένου εγκλήματος στην Εγγύς Ανατολή) είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Οι χώρες της Ευρώπης απειλούνται πλέον από τη διεθνοποίηση του οργανωμένου εγκλήματος. «Ένα φάντασμα» γράφει ο Ziegler παραφράζοντας τον Μαρξ «στοιχειώνει την Ευρώπη: το οργανωμένο έγκλημα». Η περίπτωση της Διεθνούς Τράπεζας Πίστεως και Εμπορίου (BCCI), της μεγαλύτερης εγκληματικής τράπεζας όλων των εποχών, είναι χαρακτηριστική. Καθ' όλη τη διάρκεια της ύπαρξής της, από το 1972 ώς το 1991, η τράπεζα αυτή ­δημιούργημα ενός πακιστανού σιίτη (του Agha Hasan Abedi)­ είχε εξαπλωθεί σε πέντε ηπείρους και είχε υποκαταστήματα σε 73 χώρες. Μόνο στις ΗΠΑ και στη Δυτική Ευρώπη διατηρούσε τουλάχιστον 400 γραφεία. Βασική της λειτουργία το ξέπλυμα μαύρου χρήματος. Δικτάτορες, τρομοκράτες αλλά κυρίως διεθνή καρτέλ ναρκωτικών και πάσης φύσεως εγκληματικές οργανώσεις χρησιμοποιούσαν τις υπηρεσίες της για να ανακυκλώνουν τα κλοπιμαία και τα έσοδα από τις παράνομες δραστηριότητές τους και για να διαφεύγουν από την ποινική νομοθεσία των χωρών τους. Μόνο στις ΗΠΑ «δεκάδες τελωνειακών, ελεγκτών των τερματικών στα αεροδρόμια, οικονομικών επιθεωρητών και αστυνομικών πληρώνονταν από τους συνεργάτες του Abedi και καθιστούσαν έτσι δυνατή την ελεύθερη κυκλοφορία όπλων, ναρκωτικών και άλλων εμπορευμάτων του λαθρεμπορίου» (σελ. 204).


Η μελέτη του Ziegler βασίζεται σε ένα πλήθος συνεντεύξεων με δικαστές, εισαγγελείς ή αστυνομικούς και έναν εντυπωσιακό αριθμό δημοσιευμένων στοιχείων και αδημοσίευτων εγγράφων. Τα πρώτα μέρη του βιβλίου είναι κάπως παραδειγματολογικά. Ωστόσο το κείμενο διαβάζεται ευχάριστα και δίνει στον αναγνώστη μια αποσπασματική μεν, αλλά ταυτόχρονα ξεκάθαρη εικόνα των απειλών που εκπορεύονται από τις νέες μαφίες, οι οποίες μερικές φορές ελέγχουν ακόμη και την πολιτική εξουσία. Το πιο ενδιαφέρον όμως τμήμα του βιβλίου είναι τα τελευταία του κεφάλαια που ασχολούνται με την αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος. Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι διεθνείς οργανισμοί αστυνομικής συνεργασίας, όπως η Europol και η Interpol, αν και χρήσιμοι, είναι μάλλον αναποτελεσματικοί. «Χωρίς μια ευρωπαϊκή αστυνομική οργάνωση εφοδιασμένη με υπερεθνικές αρμοδιότητες κανένας αποτελεσματικός αγώνας κατά του οργανωμένου εγκλήματος δεν είναι δυνατός» γράφει ο Ziegler (σελ. 250). Και, ακόμη περισσότερο, «χωρίς τη δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού δικαστικού χώρου δεν θα υπάρξει ποτέ νικηφόρος αγώνας εναντίον του οργανωμένου διασυνοριακού εγκλήματος» (σελ. 239). Ο κατακερματισμός της δικαστικής εξουσίας, σημειώνει, παραλύει τα χέρια των δικαστών τη στιγμή που «οι άρχοντες του οργανωμένου εγκλήματος είναι σήμερα οι μόνοι αληθινοί πολίτες του κόσμου». Ο συγγραφέας δεν κρύβει τον θαυμασμό του για το αμερικανικό σύστημα του «τυφλοπόντικα» (του πράκτορα που διεισδύει στις εγκληματικές οργανώσεις), για το γερμανικό σύστημα που εμπλέκει τις μυστικές υπηρεσίες στην καταπολέμηση του εγκλήματος και για το ιταλικό σύστημα των «pentiti» (των μεταμελημένων μαφιόζων που, με αντάλλαγμα τη μείωση της ποινής τους, αποκαλύπτουν στη Δικαιοσύνη αυτά που γνωρίζουν). «Ωστόσο» καταλήγει ο Ziegler «ούτε το σπάσιμο των κυβερνοκωδίκων του Διαδικτύου, ούτε η γενικευμένη ηλεκτρονική παρακολούθηση, ούτε καν οι θεσμοί του "τυφλοπόντικα" και των "pentiti" δεν θα κατορθώσουν να νικήσουν τη Λερναία Υδρα του οργανωμένου εγκλήματος, αν δεν υιοθετηθούν και δεν υποστηριχθούν σε καθημερινή βάση από πληθυσμούς που έχουν συνείδηση των κινδύνων που τους απειλούν» (σελ. 293). Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαία η φράση του Φιοντόρ Ντοστογέφσκι που ο συγγραφέας παραθέτει στην πρώτη σελίδα του βιβλίου του: «Καθένας από μας είναι υπεύθυνος για καθετί ενώπιον όλων».


Η μετάφραση του Μελέτη Μελετόπουλου (μαθητή και φίλου του Jean Ziegler) είναι εξαιρετική. Η ελληνική απόδοση, που χρησιμοποιεί το πολυτονικό σύστημα, διατηρεί ανέπαφο τον χειμαρρώδη λόγο του Ziegler. Ο αναγνώστης απολαμβάνει πραγματικά ένα υπέροχο κείμενο. Υπάρχουν ωστόσο μερικά δευτερεύοντα λάθη που θα πρέπει να απαλειφθούν σε μια μελλοντική επανέκδοση. Για παράδειγμα, ο πρόεδρος της Βόρειας Κορέας είναι ο Κιμ Γιογκ Ιλ και όχι ο «Κιμ Γιογκ Β'» (σελ. 298), ενώ η εισαγγελέας Λουίζα Αρμπούρ είναι διορισμένη από το Συμβούλιο Ασφαλείας και όχι από το «Υπουργείο Ασφαλείας» (σελ. 299). Ακόμη, ο «ΟΡΕΡ» θα έπρεπε να αποδοθεί στα ελληνικά ως «ΟΠΕΚ» (Οργανισμός Πετρελαιοεξαγωγικών Κρατών) (σελ. 193) και ο μεσάζων είναι στα αγγλικά «broker» και όχι «brooker» (σελ. 211 και 228). Οι σημειώσεις του μεταφραστή είναι σχεδόν πάντα διαφωτιστικές ­ μόνο σε μία περίπτωση (σελ. 310) η αξιολογική κρίση του για το τι είναι και τι δεν είναι «δημοκρατία» στην Τουρκία («πρόκειται για μια ολοκληρωτική δικτατορία...») είναι μάλλον άστοχη.


Η ελληνική έκδοση της μελέτης του Jean Ziegler για το οργανωμένο έγκλημα είναι ένα σημαντικό γεγονός. Παρά τον αποσπασματικό του χαρακτήρα ­φυσική συνέπεια του τεράστιου θέματος που επιχειρεί να καλύψει­, πρόκειται για ένα βιβλίο που έχει να προσφέρει πολλά όχι μόνο στον μέσο αναγνώστη αλλά και σε όλους εκείνους που ασχολούνται στη χώρα μας με την καταπολέμηση του εγκλήματος (αστυνομικούς, δικαστικούς, πολιτικούς, ερευνητές). Ακόμη, ο Ziegler ­ο οποίος κατοικεί σε μια χώρα που δεν είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης­ καταδεικνύει με τον σαφέστερο τρόπο πώς ένα σημαντικό ευρωπαϊκό πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική.

Αστέρης Χουλιάρας, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 28-01-2001