Η κόκκινη πριγκίπισσα

Η Κόκκινη Πριγκίπισσα είναι ένα κράμα από τραγωδίες, παθαιασμένους έρωτες και δίψα για ζωή σε μια Ρωσία που χάνεται... Η Ζηνόβιεφ ζωγραφίζει έναν ολοζώντανο καμβά -την εκκεντρική ζωή, την απώλεια, την εξορία, το κουράγιο, τον έρωτα. Ένα οικογενειακό έπος που περνάει από την τσαρική Ρωσία και την αυτοκρατορική Βρετανία στα χρόνια του κομμουνισμού και τη γαλλική Αντίσταση. Ένας αγώνας για ζωή ανθρώπων που βρέθηκαν να παλεύουν με τις καταιγίδες του 20ού Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:
Έρωτας και Επανάσταση
Η Σόφκα Ντολγκορούκι
Η ιστορία μιας «κόκκινης» πριγκίπισσας,μιας όμορφης που γεννήθηκε στα λαμπερά παλάτια της Αγίας Πετρούπολης, που έπαιζε με τον τσάρεβιτς τις τελευταίες ημέρες της ρωσικής αυτοκρατορίας, και που κατέληξε με κάρτα μέλους του Κομμουνιστικού Κόμματος να συζεί ευτυχισμένη με έναν προλετάριο σε μια αγροικία της Κορνουάλης, αυτή η ιστορία θα ήταν κελεπούρι για την πάπισσα της ροζ λογοτεχνίας Μπάρμπαρα Κάρτλαντ. Όμως η Κόκκινη πριγκίπισσα (Λιβάνης) όπου η 46χρονη Σόφκα Ζινόβιεφ διηγείται την ιστορία της γιαγιάς της, Σόφκα Ντολγκορούκι, δισεγγονής της Μεγάλης Αικατερίνης, είναι (παρά το μπεστσελερίστικο περιτύλιγμά του) ένα βιβλίο τελείως διαφορετικό. Κυρίως επειδή δεν εξαντλείται στο παραμύθι της αρχόντισσας και του αλήτη. Δεν εξαντλείται στα γεγονότα, αλλά αναζητά και τα κίνητρα που θα οδηγήσουν αυτήν την ανήσυχη κοπέλα, από τα σαλόνια των εμιγκρέδων μέχρι το ναζιστικό στρατόπεδο του Βιτέλ όπου φυλακίστηκε μεταξύ 1941-44, μέχρι τις γραμμές της γαλλικής Αντίστασης, μέχρι την μποέμικη ζωή μέσα στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι ως γραμματέας του Λόρενς Ολίβιε, και μέχρι τα προπαγανδιστικά ταξίδια που οργάνωνε στις χώρες του ανατολικού μπλοκ. Αναζητά και την αλήθεια πίσω από την άρνηση αυτής της γυναίκας να παίξει τον ρόλο της μάνας για τους τρεις γιους της, πίσω από την ερωτική ελευθεριότητά της, πίσω από την κομμουνιστική πίστη της που μέχρι τον θάνατό της (1994), δεν κάμφθηκε. Είναι λοιπόν αυτό το βιβλίο η βιογραφία μιας γυναίκας που έζησε αντισυμβατικά διακηρύσσοντας ότι «όταν έχεις λεφτά ν΄ αγοράσεις δύο καρβέλια, πάρε ένα και με τα υπόλοιπα αγόρασε λουλούδια»· ταυτόχρονα είναι μια οικογενειακή σάγκα με φόντο τη σύγκρουση γκλάμουρ και ιδεολογίας· είναι μια τοιχογραφία ατομικών τραγωδιών όπως τις έζησαν κάποιοι άνθρωποι που παρασύρθηκαν στη δίνη των καταιγιστικών αλλαγών του 20ού αιώνα· είναι και η περιπέτεια της έρευνας μιας συγγραφέως που επιχειρεί να ρίξει φως στις ρίζες της, σε μια στιγμή που έχει μόλις αποκτήσει και την ελληνική υπηκοότητα!

Η Σόφκα Ζινόβιεφ είναι η ξανθιά καλλονή που είχε αναλύσει στο διδακτορικό της το «ελληνικό καμάκι». Η εγγονή της κομμουνίστριας πριγκίπισσας δεν έχει θητεία στη λογοτεχνία αλλά ξέρει να γράφει πολύ γλαφυρά (στα αγγλικά), και έχει «μάτι» και «μύτη». Κοινωνική ανθρωπολόγος σπουδαγμένη στο Κέμπριτζ, γεννήθηκε στο Λονδίνο, δούλεψε ως δημοσιογράφος και βιβλιοκριτικός, έζησε στη Μόσχα και τη Ρώμη, παντρεύτηκε τον Έλληνα Βασίλη Παπαδημητρίου- αθόρυβο συνεργάτη του Γιώργου Παπανδρέου- εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 2001 με τις κόρες τους, και το 2004 έκανε την έκπληξη με ένα ιδιότυπο ταξιδιωτικό-αυτοβιογραφικό βιβλίο: την Οδό Ευρυδίκης (Granta books, Διόπτρα) που εγκωμιάστηκε στο λογοτεχνικό ένθετο των «Τάιμς». Τώρα, για το δεύτερο βιβλίο της, προχώρησε σε μια ενδελεχή έρευνα, ακολουθώντας τα ίχνη της «κόκκινης πριγκίπισσας» σε όλη την Ευρώπη, «ανακρίνοντας» τους φίλους της, διαβάζοντας τις επιστολές της, ακόμα και μελετώντας στις Μυστικές Υπηρεσίες τον φάκελό της από τα ψυχροπολεμικά χρόνια, ενώ παράλληλα εντρύφησε στα ημερολόγιά της (αλλά και σ΄ εκείνα της προγιαγιάς της που είχε ζωή εξίσου μυθιστορηματική, όμως όχι ιδεολογικά χρωματισμένη- υπήρξε χειρουργός στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και πιλότος βομβαρδιστικού, για να καταλήξει οπιομανής ταξιτζού στο Παρίσι που αυτοκτόνησε το 1949). Όλα αυτά σχολιάζονται και διασταυρώνονται με την εξιστόρηση των περιπετειών της γιαγιάς Σόφκας, έτσι που μπαίνουμε στην κουζίνα του βιβλίου. Ποια από τις μαρτυρίες «ακούει» ο συγγραφέας, πώς τιθασσεύει τη συγκίνησή του, τι κάνει όταν ανακαλύπτει θέματα ταμπού στη ζωή του ήρωα-συγγενή του (λ.χ. μια λεσβιακή σχέση της Σόφκα στο στρατόπεδο του Βιτέλ)- τα ερωτήματα αυτά απαντώνται ad hoc, οπότε ο αναγνώστης αποστασιοποιείται από τον μύθο και οδηγείται προς μια ιστορική προσέγγιση του προσώπου με το όνομα Σόφκα Ντολγκορούκι. Καθώς μάλιστα η ανασκαφή στα οικογενειακά έχει γίνει λογοτεχνική μόδα που έχει προκαλέσει κορεσμό, το ειδικό βάρος αυτής της γυναίκας που πραγμάτωσε τη σύζευξη έρωτα και επανάστασης, δικαιώνει το αυξημένο ενδιαφέρον του βιβλίου. Οι Whisperers του Βρετανού ιστορικού Ορλάντο Φάιτζες,με τις μαρτυρίες για την ιδιωτική ζωή ανθρώπων που βίωσαν τον σταλινικό τρόμο στη Ρωσία από το 1929 έως το 1953, είναι ένα πρόσφατο βιβλίο (Εκδ. Αllen Lane) προφορικής ιστορίας που έχει προκαλέσει σάλο. Πρόκειται για ιστορίες συγκλονιστικές με τις οποίες η Αριστερά θα χρειαστεί να αναμετρηθεί προκειμένου να προχωρήσει σε μια ριζική ανανέωσή της. Η Σόφκα Ντολγκορούκι δεν έζησε αυτόν τον αποκτηνωτικό τρόμο, αφού διέφυγε παιδί στην Αγγλία, λίγο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Έφτασε όμως πολλές φορές στο μηδέν έχοντας απαρνηθεί τα προνόμιά της, έγινε συνειδητή κομμουνίστρια στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και εργάστηκε για το κόμμα σε μια εποχή αμείλικτης καταδίωξης των «κόκκινων». Χωρίς να ακυρώνει τα γκουλάγκ, η διαδρομή της θα μπορούσε λοιπόν να διαβαστεί μέχρις ενός σημείου και σαν αντίβαρο ή παραπλήρωμα στους Ψιθυριστές. Αφού η πριγκίπισσα που αγκάλιασε την ιδεολογία των ταξικών εχθρών της, δεν μετάνιωσε ποτέ που πρόσφερε τη ζωή της σε ένα «ευγενές ιδανικό και σε ένα πείραμα που άξιζε τον κόπο αλλά που τελικά απέτυχε».
Μικέλα Χαρτουλάρη, Τα Νέα, 19/1/2008