Όψεις της κυπριακής πεζογραφίας 1900-2000

Οι Εκδόσεις Αίπεια αποτελούν μια εκδοτική προσπάθεια του Σπιτιού της Κύπρου σε συνεργασία με τις Εκδόσεις Πάπυρος και με τη στήριξη της Εταιρείας Φίλων του Σπιτιού της Κύπρου. Στόχος της «Αίπειας» είναι να συνεισφέρει στη βαθύτερη γνωριμία με τον σύγχρονο κυπριακό πολιτισμό προσφέροντας στο αναγνωστικό κοινό, στην Ελλάδα και την Κύπρο, συνθετικά έργα αναφοράς με την υπογραφή καταξιωμένων μελετητών.


Τον στόχο αυτό πραγματώνει με τον ιδεωδέστερο ίσως τρόπο η παρούσα έκδοση "Όψεις της κυπριακής πεζογραφίας, 1900-2000" του Αλέξη Ζήρα, καρπός της τριανταπεντάχρονης συνάφειας του ελλαδίτη κριτικού της λογοτεχνίας με τα κυπριακά γράμματα. Στο εισαγωγικό μέρος («Η κυπριακή πεζογραφία στον 20ό αιώνα. Διαστάσεις, αντιθέσεις και όρια») ο συγγραφέας αποτυπώνει τις βασικές παραδοχές στις οποίες στηρίζει την κριτική του προσέγγιση στην κυπριακή λογοτεχνία του 20ού αιώνα. Ως προς το ζήτημα της σχέσης της ελλαδικής με την κυπριακή λογοτεχνία, δύο λογοτεχνιών ομόγλωσσων και ομόρριζων, ο Α. Ζήρας απορρίπτει τα δύο διλημματικά άκρα που εκφράζουν αφενός την παραδοσιακή εθνικιστική αντίληψη για την απόλυτη ενότητα και ταύτιση
των ομόγλωσσων λογοτεχνιών και, αφετέρου, την αποδομιστική αντίληψη που θέλει να κατασκευάσει μια απολύτως διακριτή κυπριακότητα, και προσεγγίζει τις δύο λογοτεχνίες ως «δύο σχεδόν επάλληλους κύκλους ή δύο επάλληλα πεδία λογοτεχνιών που άρχισαν να ξεχωρίζουν στα χρόνια της νεοτερικότητας», επισημαίνοντας τα σημεία σύγκλισης και απόκλισης, τα στοιχεία που δίνουν στην κυπριακή λογοτεχνία την ιδιάζουσα ταυτότητά της.


Η κυπριακή λογοτεχνική παραγωγή του 20ού αιώνα επιμερίζεται σε τρεις μείζονες περιόδους: την περίοδο της πρώιμης και ύστερης Αγγλοκρατίας (από τα τέλη του 19ου αιώνα ώς τη δεκαετία του 1950), την εποχή της Ανεξαρτησίας, που περιλαμβάνει τους συγγραφείς οι οποίοι εμφανίστηκαν λίγο πριν ή λίγο μετά τη δεκαετία του 1960, και την περίοδο που αρχίζει από το 1974 και την τουρκική εισβολή. Και αυτός ο επιμερισμός με βάση ιστορικά σημεία αιχμής εδράζεται στην παραδοχή ότι «χωρίς την πολιτική-ιστορική διάσταση είναι δύσκολο να εννοηθεί ένα μεγάλο μέρος της πολιτισμικής πραγματικότητας του νησιού».


Η σειρά με την οποία εμφανίζονται τα λοιπά μέρη του βιβλίου μετά τη συνθετική εισαγωγή υπακούουν στο παραπάνω περιοδολογικό σχήμα. Στο δεύτερο μέρος, «Ο πρώιμος κυπριακός κοσμοπολιτισμός», εξετάζεται η πρωτοποριακή μορφή του Κίμωνα Μιχαηλίδη, εκδότη των Παναθηναίων. Στο τρίτο μέρος, «Ο μεσοπόλεμος και η πνιγηρή Αγγλοκρατία», αναλύεται η δημιουργική πορεία του Λουκή Ακρίτα, του Κώστα Μόντη και του Γιώργου Φιλίππου Πιερίδη. Στο τέταρτο μέρος, «Από το περιθώριο στο προσκήνιο της ιστορίας», προσεγγίζονται το πολύτροπο αφηγηματικό έργο της Ήβης Μελεάγρου, τα «χρονικά» της Νίκης Μαραγκού και η περίπτωση του Λεύκιου Ζαφειρίου. Στο πέμπτο μέρος, «Η εισβολή του '74 και τα εξακολουθητικά της ίχνη», εξετάζονται το αφηγηματικό και ιδεολογικό σύμπαν του Χρίστου Χατζήπαπα, του Σάββα
Παύλου, του Κώστα Λυμπουρή και του Γεωργίου Χαριτωνίδη, ενώ το καταληκτικό μέρος, «Παραβολικές διηγήσεις», είναι αφιερωμένο στο έργο της Ευτέρπης Αραούζου και του Μάριου Μιχαηλίδη.

Οι Όψεις της κυπριακής πεζογραφίας, 1900-2000 δεν είναι απλώς μια περιγραφική αποτύπωση της λογοτεχνικής πραγματικότητας της Κύπρου τον 20ό αιώνα. Πέρα από την εξοικείωση με συγγραφείς και έργα, δίνει στον αναγνώστη ερμηνευτικά κλειδιά για να προσεγγίσει το έργο των Κυπρίων δημιουργών, φωτίζει λεπτές πτυχές της λογοτεχνικής παραγωγής και κυρίως αναδεικνύει τις πνευματικές, κοινωνικές και ιστορικές ζυμώσεις που σφράγισαν την κυπριακή λογοτεχνία. Η κυπριακή λογοτεχνία δεν παρουσιάζεται ως ένας κλειστός, αυτοαναφορικός κόσμος, αλλά ως ένα σύμπαν
ανοιχτό, που συνομιλεί με την εποχή του, δεκτικό σε ρεύματα και ιδεολογικές αναζητήσεις.