Τα τραγούδια του αιώνα

Δεν ήταν εύκολη η επιλογή για τα καλύτερα τραγούδια που ακούστηκαν από το 1900 μέχρι σήμερα. Για να φτάσουμε στην τελική μορφή με τα τραγούδια που υπάρχουν στο βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας φέραμε στη μνήμη μας χιλιάδες τραγούδια από το παρελθόν και ξανακούσαμε τραγούδια από τις αρχές του 20ού αιώνα που λόγω ηλικίας δεν ήταν εύκολο να εκτιμήσουμε την αξία και την επιρροή που είχαν στην εποχή τους.
Παράλληλα διαβάσαμε πολλά βιβλία που εκτιμούμε το έργο των δημιουργών τους και συνεκτιμήσαμε τις απόψεις τους για τα τραγούδια της εκάστοτε εποχής. [...]
Υπάρχουν βέβαια αρκετά τραγούδια, κυρίως από το χώρο του ροκ που η έλλειψη εμπορικότητας δεν μας επέτρεψε να τα συμπεριλάβουμε στη λίστα μας. Δεν αποκλείουμε λοιπόν μια μελλοντική λίστα που θα περιλαμβάνει τραγούδια που είχαν απήχηση σε συγκεκριμένο μουσικό κοινό και έχουν πάρει κι αυτά τη δικιά τους θέση στη μουσική μας ιστορία, καλύπτουν όμως χρονικά πολύ μικρότερη περίοδο.
Θυμηθείτε μαζί μας λοιπόν τα 2004 καλύτερα τραγούδια

Γ. Πετρίδης - Κ. Ζουγρής

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το παλιό ασπρόμαυρο ραδιόφωνο, στο πατρικό σπίτι στο Γύθειο, ήταν συνεχώς ανοιχτό από το πρωί ως το βράδυ. Εκεί, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1950, εμφανίστηκαν τα πρώτα συνειδητά ερεθίσματα που σιγά σιγά μετουσιώθηκαν σε μια μεγάλη αγάπη προς αυτό το γοητευτικό μέσο επικοινωνίας. Ο Αχιλλέας Μαμάκης με το μοναδικό Θέατρο στο μικρόφωνο, αλλά και το Θέατρο της Κυριακής και εκείνο της Τετάρτης... διακτίνιζαν αυτοστιγμεί τους μύθους της Πρωτεύουσας στην τραπεζαρία του επαρχιακού σπιτιού, όπου ήταν εγκαταστημένο το μαγικό κουτί. Λίγα χρόνια αργότερα άρχισαν να αναδύονται οι πρώτοι μουσικοί ραδιοφωνικοί ήρωες: H Τώνια Καράλλη με το τρυφερό και ευγενικό ακρόαμα Το μουσικό μου λεύκωμα και ο Γιώργος Παπαστεφάνου με τις συναρπαστικές περιπλανήσεις του στην ελληνική και ξένη μουσική, πολύ προτού αρχίσει να καλησπερίζει τον κ. Εντινσον. Στη διάρκεια της επταετίας, στην πρωτεύουσα πλέον, ματαίως αναζητούσαμε εκείνον ή εκείνη που θα συμπλήρωναν την τριάδα των ραδιοφωνικών ηρώων. Ωσπου τον Μάρτιο του 1975 εμφανίστηκε στο Εθνικό Πρόγραμμα ο Γιάννης Πετρίδης με το Ποπ Κλαμπ (Δευτέρα και Τετάρτη απομεσήμερο) και το Ροκ Κλαμπ (Παρασκευή αυτό) φέρνοντας μια νέα εικόνα στο ντόπιο ακροαματικό τοπίο. H ομοούσιος τριάς των ηρώων-προτύπων είχε συμπληρωθεί.

Ο Γιάννης Πετρίδης υπήρξε ο πρώτος έλληνας παραγωγός και παρουσιαστής μουσικών ραδιοφωνικών εκπομπών ο οποίος μετέφερε και προσάρμοσε με πλήρη επιτυχία στο ελληνικό ραδιόφωνο το πρότυπο αυτού που είναι γνωστό διεθνώς με τον χαρακτηρισμό «ραδιοφωνικός disc jockey». H απλότητα, η λιτότητα, η αμεσότητα και η επικοινωνιακή δύναμη του ραδιοφωνικού λόγου του τον ανέδειξαν συντόμως στον πλέον δημοφιλή λειτουργό του είδους. Επαξίως, αφού, εκτός από τη γοητευτική ραδιοφωνική παρουσία την οποία διαθέτει, η προσφορά του είναι ουσιαστική και επαρκέστατα τεκμηριωμένη. Από αυτόν διδάχτηκαν τόσο ραδιόφωνο όσο και «μουσική» όχι μόνον οι νεότεροι μα και κάθε ενδιαφερόμενος, ανεξαρτήτως ηλικίας, πνευματικού επιπέδου και κοινωνικής τάξης. Οπως τον κάθε έλληνα φίλαθλο «... δονεί του Διακογιάννη η φωνή», έτσι και τον κάθε έλληνα φιλόμουσο «... δονεί του Πετρίδη η φωνή»· και συνεχίζει να δονεί αφού το ραδιοακρόαμά του, αυτό που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1975, συνεχίζει να μεταδίδεται ανελλιπώς, με νεότερη ονομασία Από τις 4 στις 5, καθημερινά (Δευτέρα ως Παρασκευή) από τον κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό NET 105,8 - για τους γνωρίζοντες πρόκειται για μετονομασία του πάλαι ποτέ Εθνικού και μετέπειτα Πρώτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας.



Ο αιώνας του ραδιοφώνου



Καθώς πλησίαζε η ολοκλήρωση του 20ού αιώνα, ο οποίος από επικοινωνιακή-μουσική άποψη μπορεί κάλλιστα να χαρακτηριστεί ο αιώνας του ραδιοφώνου και του δίσκου - η αλληλεξάρτηση των δύο μέσων είναι δεδομένη και αδιαμφισβήτητη -, ο Γιάννης Πετρίδης αποφάσισε να συντάξει και να εκδώσει έναν κατάλογο με τα 2004 - εδώ δεν ξέφυγε από τον εποχικό συρμό - ωραιότερα δισκογραφημένα τραγούδια του παρελθόντος αιώνα. Εξ αρχής πρέπει να δηλωθεί ότι η λέξη τραγούδι υπαινίσσεται, στην προκειμένη περίπτωση, και το μουσικό θέμα ή οργανικό σύνθεμα. Τα περιεχόμενα του καταλόγου, σε μερική-ομαδοποιημένη μορφή, έχει παρουσιάσει κατά καιρούς από την εκπομπή του. Ενας απλός κατάλογος όμως, χωρίς το πώς, το πότε και το γιατί, θα είχε τυπική μόνον αξία. Ετσι σκέφτηκε να συνοδεύσει το κάθε τραγούδι με ένα συνοπτικό σχόλιο το οποίο θα προσδιόριζε, θα αιτιολογούσε, θα επεξηγούσε...

Για την οργάνωση των σχολίων δεν κόπιασε ιδιαιτέρως - εκτός από τη δεδομένη... χειρωνακτική καταγραφή σχολίων για 2004 τραγούδια - μια και οι γνώσεις του είναι απεριόριστες. Αλλωστε στη συγγραφή του πονήματός του μεταφέρει αυτούσιο τον διάσημο ραδιοφωνικό του λόγο. Υπάρχει η ίδια αμεσότητα, ο ίδιος αυθορμητισμός, η ίδια ιδιόμορφη μα αυθεντική επικοινωνιακή διάθεση· υπάρχει ακόμη η ίδια ατμόσφαιρα - χρειάζεται λίγη φαντασία για να το καταλάβει κανείς αυτό. Ετσι προκύπτει βεβαίως ένα πρόβλημα, αφού ο ορθός ραδιοφωνικός λόγος είναι αρκούντως διαφορετικός από τον αντίστοιχο γραπτό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ωστόσο, ως διά μαγείας η ταύτιση του (ύστερου) γραπτού με τον (πρότερο) ραδιοφωνικό λόγο ουδόλως ξενίζει ούτε και ενοχλεί. Τουναντίον, θα ενοχλούσε η αλλοίωση του ύφους και του ήθους της προσφοράς του Γιάννη Πετρίδη. Για να συμφωνήσει κανείς μαζί μας πρέπει προφανώς να έχει γευθεί σε ικανοποιητικό βαθμό την εύχυμο ραδιοφωνική παρουσία του, νυν, συγγραφέα. Μόνον τότε θα αντιληφθεί πώς εννοούμε και αποδεχόμαστε αυτή την ταύτιση. H ιδιότητα του δέκτη-ακροατή θα δημιουργήσει τις απαραίτητες προϋποθέσεις αποδοχής στον δέκτη-αναγνώστη.



Ευρύτατο φάσμα



Τα επιλεγμένα τραγούδια προέρχονται από ένα ευρύτατο χρονικό και αισθητικό φάσμα. Ολόκληρη η σχετική κοινωνία της αφθονίας που ήκμασε στον 20ό αιώνα τα τροφοδοτεί προσπαθώντας να ξορκίσει την αναπόφευκτη μετατροπή της σε κοινωνία της κατανάλωσης. Το παλαιότερο από τα περιεχόμενα, το You made me love you, ηχογραφήθηκε το 1913, το πλέον πρόσφατο, το Bye bye bye, το 2000. Τα τραγούδια έχουν αντληθεί κυρίως από τις απύθμενες δεξαμενές που διεθνώς χαρακτηρίζονται ποπ και ροκ μουσική. Δεν απουσιάζουν, ωστόσο, άλλοτε μικρότερες, άλλοτε μεγαλύτερες, αλληλοτομίες με άλλα δημοφιλή υποσύνολα της μουσικής, όπως είναι η τζαζ, η φολκ, η κάντρι, η μπλουζ, η σόουλ... Οπως δεν απουσιάζουν και ιταλικά, γαλλικά, λατινοαμερικάνικα, ακόμη και γερμανικά τραγούδια. Ο ανυποψίαστος ακροατής-αναγνώστης έχοντας απόμακρη εντύπωση για τον Γιάννη Πετρίδη θα υποθέσει ότι το πόνημά του εστιάζεται στην πρόσφατη καταναλωτική μουσική παραγωγή. Μέγιστο σφάλμα.

Οποιος μελετήσει τις επιλογές των τραγουδιών και τα σχόλια τα οποία τα συνοδεύουν θα αντιληφθεί τον βαθύ έρωτα του συντάκτη τους για τον κινηματογράφο και για το παλιό χειροποίητο ρομαντικό τραγούδι. H εμφανής νοσταλγία, ωστόσο, προσφέρεται σε τέτοια ποσότητα και με τέτοιον τρόπο που απαλλάσσει τον Γιάννη Πετρίδη από τον επικίνδυνο χαρακτηρισμό του «αθεράπευτου νοσταλγού του παρελθόντος». Ποιος είναι λοιπόν, εν προκειμένω, ο Γιάννης Πετρίδης; H μουσική προσωπικότητά του σκιαγραφείται, εν τέλει, από τους παρατιθέμενους στο τέλος του βιβλίου συνοπτικούς καταλόγους: Πλέον τιμημένοι συνθέτες είναι οι Τζον Λένον και Πολ ΜακΚάρτνεϊ με 39 επιλογές ο καθένας. Ακολουθεί ο Μπαρτ Μπάχαρα με 20, ενώ εκτιμώνται ιδιαιτέρως οι Κόουλ Πόρτερ, Ρίτσαρντ Ρότζερς, Ερβινγκ Μπερλίν και Τζορτζ Γκέρσουιν οι οποίοι βρίσκονται μέσα στην πρώτη δεκάδα! Στους ερμηνευτές πρωτοστατούν οι Μπιτλς, με 39 επιλογές, και έπονται οι Μπινγκ Κρόσμπι (28), Φρανκ Σινάτρα (20), Ελβις Πρίσλεϊ (19), Γκλεν Μίλερ (17), Ρόλινγκ Στόουνς (15), Νατ Κινγκ Κόουλ (13) και Μπένι Γκούντμαν (13). Αξιομνημόνευτη είναι και η κατανομή των τραγουδιών κατά δεκαετίες: 1910-20, 7 τραγούδια· 1920-30, 57· 1930-40, 150· 1940-50, 139· 1950-60, 291· 1960-70, 598· 1970-80, 408· 1980-90, 217· 1990-00, 137. Παρατηρείται δηλαδή μια ισορροπημένη διασπορά, με (αναμενόμενο) κορύφωμα την παντοδύναμη, ανεπανάληπτη δεκαετία 1960-70. Επισημαίνουμε επίσης ότι καταμετρήσαμε 30 επιλογές οι οποίες έχουν προκύψει από επεξεργασία-διασκευή θεμάτων της λόγιας μουσικής.



Αγνωστες ιστορίες



Τα σχόλια, τα οποία συνοδεύουν τα εκτεθειμένα με αλφαβητική σειρά τραγούδια, ουδέποτε υπερβαίνουν σε έκταση τις 200 λέξεις. Εμπεριέχουν, ωστόσο, έναν πραγματικό πακτωλό πληροφοριών. Κάθε τραγούδι συνοδεύεται από τη χρονιά της ηχογράφησής του και από τα ονόματα των συνθετών, των στιχουργών και των παραγωγών του, όπου για τους τελευταίους υπάρχουν στοιχεία. Ακολουθούν με καταιγιστικό ρυθμό ιστορικές, αισθητικές, κοινωνικές πληροφορίες. Συχνά αποκαλύπτονται οι μικρές, εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, μα άγνωστες εν πολλοίς, ιστορίες που κρύβονται πίσω από τα τραγούδια. Αλλοτε παρακολουθείται η εξέλιξη των τραγουδιών μέσω των διαφόρων διασκευών τους. Μνημονεύονται οπωσδήποτε οι κινηματογραφικές παραγωγές τις οποίες εμπλούτισαν ή για τις οποίες πλάστηκαν. Ολα χωρίς ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα ή οριοθετήσεις, πάντοτε όμως με την έκπληξη καιροφυλακτούσα. Ετσι, μολονότι το βιβλίο ανήκει στην κατηγορία των εγχειριδίων αναφοράς, διαβάζεται εξαιρετικά ευχάριστα. H μοναδική ενόχληση την οποία προκάλεσε η ανάγνωση των σχολίων οφείλεται αφενός μεν στη σύγχυση ανάμεσα στο τραγούδι και στο οργανικό σύνθεμα, όπως προαναφέρθηκε, αφετέρου δε, και κυρίως, στη μάστιγα του μουσικού λόγου, ραδιοφωνικού και γραπτού, που ισοπεδώνει κάθε μουσική δημιουργία με τη λέξη «κομμάτι». Ευτυχώς όμως ο Γιάννης Πετρίδης χρησιμοποιεί τη λέξη αυτή με αξιοπρόσεκτη φειδώ.

Ως συνδημιουργός της έκδοσης, αναφέρεται και στο εξώφυλλό της ο Κώστας Ζουγρής. Δεν είναι όμως απλώς ένας περιστασιακός συνεργάτης. Είναι ο αφανής ήρωας σε όλη την... ηρωική πορεία του Γιάννη Πετρίδη, αρωγός και συμπαραστάτης σε κάθε προσπάθειά του. Αν χαρακτηρίσουμε τον Γιάννη Πετρίδη «Δον Κιχώτη του διεθνούς τραγουδιού», τότε ο Κώστας Ζουγρής δικαιούται τον χαρακτηρισμό τού «Σάντσο Πάντσα». Μαζί ενεπλάκησαν στην περιπέτεια των 2004 τραγουδιών και μαζί μας τα προσφέρουν. Ακόμη και αν οι επιλογές τους δεν ταυτίζονται πλήρως με τις επιθυμίες μας, κάτι προφανώς αδύνατο, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι είναι ικανές να συνυφάνουν τη μουσική ιστορία του 20ού αιώνα χωρίς να ανήκουν πλέον σε αυτόν, μια και ανήκουν στην αιωνιότητα.



Γιώργος B. Μονεμβασίτης (κριτικός μουσικής)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 12-10-2003