Ραβελστάιν

Κριτική
Ο Έιμπ Ραβελστάιν είναι καθηγητής σε ένα σημαντικό πανεπιστήμιο του Μιντγουέστ, ένας άνθρωπος που διαπρέπει στην εκπαίδευση όσων κινούν τα νήματα στον κόσμο της πολιτικής. Έχει ζήσει μια άκρως εντυπωσιακή και αντικομφορμιστική ζωή. Όταν ο φίλος του Τσικ του προτείνει να γράψει ένα βιβλίο με τις πεποιθήσεις του για τα όσα συμβαίνουν στον κόσμο, ο Ραβελστάιν γίνεται ανέλπιστα εκατομμυριούχος. Κι όταν, με τη σειρά του, ο Ραβελστάιν ζητάει από τον Τσικ να γράψει τη βιογραφία του, οι δυο τους ταξιδεύουν στο Παρίσι και μοιράζονται σκέψεις για το θάνατο, τη φιλοσοφία, την Ιστορία, τον έρωτα, τη φιλία. Η επιστροφή τους όμως στις ΗΠΑ θα σφραγιστεί από τη «μάστιγα του αιώνα», που θα φέρει το τέλος -ή μήπως μια νέα αρχή;- στη σχέση τους.



Ο 20ός αιώνας έκλεισε οριστικά και οι αμερικανοί συγγραφείς, επιδεικνύοντας την ηγεμονία της χώρας τους και σε αυτόν τον τομέα, επιδόθηκαν τα τελευταία χρόνια στη σύνθεση μυθιστορημάτων-απολογισμών, μεγάλων αφηγήσεων που αντανακλούν την πορεία και τις περιπέτειες της συνείδησης του ανθρώπου κατά τη διάρκεια των τελευταίων 100 χρόνων. Έτσι, και αφού προηγήθηκαν μεταξύ άλλων η τριλογία του Φίλιπ Ροθ και τα μυθιστορήματα-ποταμοί των Απντάικ και ΝτεΛίλο, ήρθε πέρυσι η σειρά του νομπελίστα Σωλ Μπέλοου να καταθέσει ένα βιβλίο που, μολονότι αυτοβιογραφικό και πρόδηλα εξομολογητικό, στοχεύει να δώσει μια εικόνα της πνευματικής αγωνίας του σημερινού ανθρώπου ανατρέχοντας πότε στην Ιστορία, πότε στη φιλοσοφία και πυκνά-συχνά στην προσωπική εμπειρία. Το «Ράβελσταϊν», δέκατο τρίτο βιβλίο του, φιλοδοξεί να είναι το δίχως τυμπανοκρουσίες απόσταγμα σοφίας του, ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών με το ατομικό και συλλογικό παρελθόν, καθώς και μια προσπάθεια ψύχραιμης ενατένισης του επερχόμενου τέλους.


Κατ' αρχάς ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, η εμβληματική μορφή του «Ράβελσταϊν», έχει βασιστεί στην προσωπικότητα και στην ιστορία ενός στενού φίλου του συγγραφέα, του Αλαν Μπλουμ, ο οποίος, έπειτα από προτροπή του Μπέλοου, έγραψε μια εκλαϊκευμένη καταγγελία των σύγχρονων αμερικανικών ηθών με τίτλο «The closing of american mind». Το βιβλίο αυτό εξελίχθηκε σε εντυπωσιακό μπεστ σέλερ εκτινάσσοντας τον ως εκείνη τη στιγμή βυθισμένο στα χρέη συγγραφέα του στον αστερισμό του πλούτου και της διασημότητας.


Με αυτή τη μαγιά ο Μπέλοου φτιάχνει την αινιγματική και γοητευτική προσωπικότητα του Ράβελσταϊν. Καθηγητής Φιλοσοφίας, δάσκαλος ενός μεγάλου κομματιού της σημερινής αμερικανικής νομενκλατούρας, συνδαιτυμόνας της Μάργκαρετ Θάτσερ και συνομιλητής των επιτελών του Τζορτζ Μπους, ο Ράβελσταϊν βρίσκει συχνά την ευκαιρία να πεταχθεί ως το Παρίσι ρυθμίζοντας και από εκεί, όπως και από παντού, τις λεπτομέρειες της πώλησης του βιβλίου του ανά τον κόσμο. Συνοδεία του Νίκι, του εξωτικού νεαρού προστατευομένου του, καθώς και του συγγραφέα φίλου του, του Τσικ, κοιμάται στις ακριβότερες σουίτες, δειπνεί στα καλύτερα εστιατόρια, σχολιάζοντας πότε τη γαλλική κουζίνα, πότε τη γαλλική κουλτούρα και πότε την εκκεντρική παρουσία του Μάικλ Τζάκσον στο ξενοδοχείο του. Και όλα αυτά διανθισμένα με σκέψεις και παρατηρήσεις επί παντός επιστητού, με σαφή προτίμηση σε ορισμένες εβραϊκές εμμονές, όπως είναι το δίκαιο, το Ολοκαύτωμα, οι απανταχού συνοδοιπόροι του ναζισμού κ.ά.


Η μόλυνσή του όμως από τον υιό του AIDS θα διακόψει τις εξορμήσεις του και θα τον καθηλώσει στα στενά όρια του σπιτιού του ή του νοσοκομείου. Διαισθανόμενος το τέλος να πλησιάζει ζητεί από τον φίλο του Τσικ και αφηγητή της ιστορίας να γράψει τη βιογραφία του, πρόκληση απέναντι στην οποία εκείνος αρχικά διστάζει αλλά στη συνέχεια και έπειτα από μια δική του οριακή περιπέτεια υγείας την αποδέχεται.


Ετούτη η περιπέτεια της υγείας του αφηγητή Τσικ, πρόσωπο στο οποίο προφανώς αντανακλάται ο ίδιος ο συγγραφέας, καταλαμβάνει περίπου το δεύτερο μισό του βιβλίου και συνιστά ένα είδος απαραίτητης αυτοβιογραφικής πινελιάς εγκιβωτισμένης μέσα στο γενικότερο βιογραφικό εγχείρημα. Οι ιστορίες από τη ζωή του αφηγητή, ο πρώτος γάμος του και η διαδικασία του χωρισμού του, η γνωριμία με την τωρινή του γυναίκα, την κατά πολύ νεότερή του Ροζαμούνδη, όλα αυτά αντιπαρατίθενται στις εκκεντρικές περιπέτειες του Ράβελσταϊν συνθέτοντας ένα είδος αντεστραμμένου κατόπτρου.


Εν τούτοις, παρά τη μαεστρία του Μπέλοου στην ανάπτυξη μιας σπειροειδούς και αδιόρατης ως προς τη δομή της αφήγησης, όπου όλα τα υλικά ανακατεύονται κατά τρόπο που δύσκολα μπορεί κανείς να απομονώσει κάποιο από αυτά, κάπου στη μέση του βιβλίου ο αναγνώστης ίσως αρχίσει να δυσφορεί. Το νήμα της ιστορίας, η λεγόμενη πλοκή, είναι τόσο στοιχειώδες που από ένα σημείο και μετά την επιθυμία για ανάγνωση στηρίζει μονάχα η συνεχής έκπληξη από τη ροή οξυδερκών και πρωτότυπων παρατηρήσεων για μια σειρά θέματα, τα περισσότερα γύρω από τις σκέψεις και τα συναισθήματα που γεννά το φάσμα του θανάτου.


Την απόλαυση της ανάγνωσης δεν διευκολύνει δυστυχώς ούτε και η μετάφραση, η οποία βρίθει αγγλισμών και ασαφειών και καθιστά αρκετά σημεία του κειμένου αδικαιολογήτως δύσκαμπτα. Ακόμη και έτσι όμως το σύνολο δεν παύει να φέρει τη σφραγίδα του συγγραφέα του ο οποίος, παρά τα 80 χρόνια του, παραμένει πνεύμα ερεθιστικό και ανήσυχο.

Κώστας Κατσουλάρης, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 01-04-2001