Ο μόνος δρόμος ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Ο Τούρκος λογοτέχνης Αζίζ Νεσίν, γνωστός συνεχιστής του έργου του Ναζίμ Χικμέτ, αφηγείται σ’αυτό το βιβλίο του την ιστορία του πιο παράξενου απατεώνα που είχε συναντήσει στη φυλακή.
Ο Πασαζαντές, ο κακόμοιρος Πασαζαντές, ο πασίγνωστος απατεώνας Πασαζαντές ξεκίνησε τη καριέρα του λωποδύτη κατά λάθος, μην έχοντας άλλη επιλογή συνέχισε την παράνομη πορεία του, και φυσικά, αν και πέρασε τη μισή του ζωή στη φυλακή δεν το έβαλε ποτέ κάτω. Συνέχισε απτόητος… να πέφτει στις παγίδες της μοίρας, της κοινωνίας, στις παγίδες ενός κόσμου για τον οποίο ο Πασαζαντές δεν έχει καμία ευθύνη και απλά ακολουθεί πιστά το μόνο δρόμο που του αφήνει ανοιχτό.
Θα μπορούσε κάθε κεφάλαιο του βιβλίου να αποτελεί ένα αυτοτελές διήγημα. Πότε ο συγγραφέας και πότε ο Πασαζαντές αφηγούνται ιστορίες με κοινό παρανομαστή τον ξακουστό απατεώνα. Ο συγγραφέας στο ρόλο του αφηγητή, κάνοντας την απαραίτητη κριτική στις ιστορίες που ακούει μέσα στη φυλακή, παίζει ουσιαστικά το ρόλο του αναγνώστη. Άλλοτε απευθύνοντας τις απορίες που και ο αναγνώστης έχει στον Πασαζαντέ και άλλοτε με την δύσπιστη στάση του εκφράζει τις υποψίες και τις καχυποψίες του αναγνώστη.
Ο φουκαράς ο Πασαζαντές από τα νιάτα του ακόμα μπλέχτηκε σ’ ένα κυκεώνα συμπτώσεων, που όλες με μαθηματική ακρίβεια έμελλε να τον οδηγούν στο ίδιο μέρος, τη φυλακή. Όσο ακόμα φοιτούσε στη στρατιωτική ακαδημία, αποφάσισε να κάνει μία πλάκα στους συμφοιτητές του, ντύθηκε με τη στολή του στρατηγού και προσποιήθηκε πως κάνει έλεγχο στους κοιτώνες. Παρόλο που το αστείο του ήταν χοντροκομμένο (μιλάμε για μία στρατιωτική σχολή, στην μετακεμαλική Τουρκία), δεν τιμωρήθηκε για αυτό. Τιμωρήθηκε με τη βαρύτερη των ποινών, την αποβολή του από τη σχολή, επειδή από την έξαψη της επικείμενης φάρσας του, άφησε σαμμαπάδες (είδος τούρκικου γλυκού) στο δωμάτιο του στρατηγού. Ο στρατηγός, για τη κακή τύχη του Πασαζαντέ, ήταν διαβητικός και παράλληλα λιχούδης. Έφαγε όλο το γλυκό με αποτέλεσμα να πάθει κρίση και να τον γλιτώσουν στο παρά πέντε. Ως αποτέλεσμα ο στρατηγός ζήτησε προσωπικά την αποβολή του νεαρού, όχι γιατί προσποιήθηκε το στρατηγό αλλά γιατί παραλίγο να σκοτώσει τον στρατηγό!
Κάπως έτσι κύλησε ολόκληρη η ζωή του Πασαζαντέ. Σε κάθε νέα αρχή που ξεκινούσε, κάποιος άλλος βρισκόταν να τον μπλέξει τη στιγμή που ο Πασαζαντές νόμιζε πως θα τον βοηθούσε. Στο πολυσέλιδο μητρώο του υπάρχουν κατηγορίες ότι προσποιήθηκε τον αξιωματικό, τον δάσκαλο, τον γιατρό και πολλά ακόμη επαγγέλματα.
Η ροή των ιστοριών γίνεται αναμενόμενη, ο Πασαζαντές βρίσκεται εκτός φυλακής αποφασισμένος να κάνει μια νέα και τίμια αρχή στη ζωή του, βρίσκεται παραπλανημένος από φίλους που θέλουν να βοηθήσουν ή από εξέχοντα πρόσωπα που απλά θέλουν να εκμεταλλευτούν το κακό ριζικό του. Έτσι, κάθε φορά καταλήγει να πληρώνει αυτός για τις απατεωνιές των άλλων και φυσικά να επιστρέφει πίσω στη φυλακή. Ωστόσο, κάθε ιστορία γίνεται μία αφορμή για τον συγγραφέα να φέρει στην επιφάνεια τη σαθρότητα του συστήματος, του πολιτεύματος, της κοινωνίας. Με ιδιαίτερη προσοχή σατιρίζει την εκάστοτε αρχή, είτε αυτή είναι η αστυνομική αρχή, η δημοτική αρχή, η πολιτική ή η θρησκευτική.
Αυτό που καταφέρνει να τονίσει ο συγγραφέας είναι ότι πέραν της υπάρξεως του απατεώνα υπάρχουν πάντα οι άνθρωποι που είναι έτοιμοι να του προσάψουν ψεύτικες κατηγορίες. Οι άνθρωποι που είναι έτοιμοι να βοηθήσουν έναν ξένο για να φανούν καλοί σε τρίτους, παρά έναν δικό τους άνθρωπο.
Δεν ξέρουμε αν οι ιστορίες που διηγήθηκε στον συγγραφέα είναι αληθινές ή άλλη μια προσπάθεια του Πασαζαντέ να εξαπατήσει ακόμα έναν συνάνθρωπό του. Δεν ξέρουμε καν αν ο Πασαζαντές υπήρξε ποτέ. Ξέρουμε μόνο πως σίγουρα πολλοί άνθρωποι που έχουν ανάγκη από ανθρωπιά συναντούν μπροστά τους μόνο γυρισμένες πλάτες. Πολλοί που το μόνο που θέλουν είναι μια δεύτερη ευκαιρία, καταλήγουν να είναι τα θύματα μεγαλοαπατεώνων που όμως δεν θα κατηγορηθούν ποτέ γιατί πάντα θα βρίσκουν ένα εξιλαστήριο θύμα σαν τον Πασαζαντέ.