Τα χοιροσφάγια στη Μύκονο

Τα χοιροσφάγια είναι η διαδικασία που αφορά στην κατ' έτος επαναλαμβανόμενη, σαν έθιμο πλέον, τακτοποίηση των προϊόντων του χοίρου. Η ομαδική εργασία, η γαστρονομική απόλαυση, το γλέντι και το τραγούδι, εξαγνίζουν το έθιμο, παρά το ότι κυρίαρχο -αν και στιγμιαίο- γεγονός είναι η σφαγή του ζώου. Η γιορτή εξάλλου είναι συστατικό στοιχείο του χοιροσφαγιού. Είναι η διονυσιακή του φλέβα. Μέσα της ρέει πολιτισμικό υλικό κατευθείαν από την αρχαιότητα.
Στις μέρες μας παραμένει ακόμα ζωντανή αυτή η παράδοση. Με ρίζες που χάνονται στα βάθη των αιώνων. Στην αρχαιότητα, και στο Βυζάντιο, τα ίδια κι εν πολλοίς απαράλλαχτα. Για των θεών την ευμένεια και των ανθρώπων την ευχαρίστηση. Γιατί των θεών την ευμένεια και των ανθρώπων την ευχαρίστηση. Γιατί και οι θεοί το θέλουνε το χάδι. Κι άμα δεν είναι οι θεοί που το θέλουνε, είναι οι άνθρωποι που το 'χουνε ανάγκη. Θα μάχονται «ουκ επ' άρτον μόνον...» Θα φροντίζουν για το κατιτίς, το άρτυσμα, το γλέντι. Τέτοιοι ήτανε οι «αρχαίοι» Μυκονιάτες, γιατί να μην είναι και οι σύγχρονοι.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Εχω κι εγώ παρευρεθεί σε χοιροσφάγι -και όχι μία φορά. Παιδί, στο χωριό του πατέρα μου, στη μεσσηνιακή Μάνη· μεγάλη στα Ζαγοροχώρια, στη Νάξο, στην Τήνο. Πάντα εκείνο το δάγκωμα της αγωνίας, καθώς το νοήμον «ζωντανό» σκούζει υποψιασμένο, πριν ακόμη το ακουμπήσει το μαχαίρι· πάντα εκείνη η ηδονική ανακούφιση, όταν όλα έχουν τελειώσει και τις εργασίες διαδέχεται η μοιρασμένη χαρά του γλεντιού. Διάβασα, λοιπόν, με μεγάλη απόλαυση το θαυμάσιο βιβλίο του Δημήτρη Ρουσουνέλου, αυτήν τη γλαφυρή, ευρυμαθή αναδρομή στις ρίζες του εθίμου, μιας παράδοσης μακραίωνης, που αγκαλιάζει τόπους και λαούς ολότελα διαφορετικούς, για να αναδείξει, απλώς, τη βαθύτατη κοινότητά τους πέρα από επιφανειακές διαφορές. Και στάθηκα ιδιαίτερα στη σοφή παρατήρηση του: «Οπως και να το κάνεις, (το χοιροσφάγι) είναι μια κατάσταση ιδιαίτερης σκληρότητας. Αρκεί να δει (όμως) κανείς στην ώρα της θυσίας το σεβασμό στη διαδικασία, την άμεση επαφή με προαιώνιες ρίζες και συνήθειες, τη φροντίδα ώστε να υποφέρει κατά το ελάχιστο δυνατό ο χοίρος, για να αντιληφθεί ότι κάτι πολύ ιδιαίτερο συμβαίνει εκείνη την ώρα. Και ίσως αυτό να μην καθαγιάζει το γεγονός της σφαγής, αλλά το εντάσσει στο πλαίσιο ενός πολιτισμού, με κανόνες, πίστη και σεβασμό».

Αυτό το ευλογημένο ζώο, που χαρίζει γενναιόδωρα όλο το κορμί του στις ανάγκες της οικογένειας, αφού, καθώς λένε και οι Ιταλοί της Πάρμας, «ο χοίρος είναι σαν τη μουσική του Βέρντι, δεν έχει τίποτα για να πετάξεις» (μη δίνοντας μονάχα το κρέας και το λίπος του, αλλά παλιότερα και το δέρμα του για τα τσαρούχια και τα «ψίδια», τα παπούτσια των αγροτών, τις τρίχες του για βούρτσες, το πάχος του για στεγανοποιητική χρήση, ακόμη και την ουροδόχο κύστη του για να την κάνουν μπάλα τα παιδιά) είναι, λοιπόν, ζώο ιερό. Κι ίσως γι' αυτό το γλέντι που ακολουθεί τη σφαγή του, τον τραγουδάει με τόσο κεφάτη τρυφερότητα. Και ο Ρουσουνέλος μας καλεί κι εμάς, διά της ανάγνωσης συνδαιτυμόνες, σ' αυτήν τη διονυσιακή γιορτή, να γευτούμε λούζα και σύγλινα, αζωναρα και φλεμόνια στιφάδο, ν' ακούσουμε ιστορίες και παραμύθια του παλιού καιρού, να πούμε μαντινάδες και να θυμηθούμε παροιμίες, να ανατρέξουμε στις παραδόσεις, τους μύθους, τις δεισιδαιμονίες που συνδέονται με το χοίρο, να ταξιδέψουμε από τη Μεσόγειο ώς το Βορρά, ακολουθώντας τα ίχνη ενός εθίμου που μέσα του «ρέει πολιτισμικό υλικό κατ' ευθείαν από την αρχαιότητα». Μια ρωμαλέα λαογραφική μελέτη, ένα απολαυστικό βιβλίο γαστρονομίας.



ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΧΙΝΑ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/06/2003