Ελληνικά ανέκδοτα Ι περισυνεχθέντα και εκδιδόμενα κατ έγκρισιν της Βουλής εθνική δαπάνη

Ο Κ. Σάθας δημοσιεύει εδώ τέσσερα σημαντικά ανέκδοτα τεκμήρια της ιστορίας του Νέου Ελληνισμού: α) τα "Ανδραγαθήματα Μερκούριου Μπούα" (ενός αντιπροσωπευτικού τύπου stradioto), ποίημα του Ζακύνθιου Τζάνε Κορωναίου (Βενετία 1519), β) το "Ρεμπελιό των ποπολάρων" του 'Αγγελου Σουμάκη, την εξιστόρηση της σημαντικότερης πολιτικής εξέγερσης στις βενετοκρατούμενες ελληνικές χώρες, στη Ζάκυνθο το 1628, γ) το "Χρονικό του (Ζακύνθιου νοτάριου Ιωάννη) Μάτεση", ένα ημερολόγιο των εξελίξεων του τελευταίου βενετοτουρκικού πολέμου (1684-1699), και δ) το "Θρήνος εις Κρήτην" και το στιχούργημα "Κρητικός Πόλεμος" του Αθανασίου Σκληρού [ή Πικρού, απεβ. 1664], μία από τις βασικές πηγές για τον βενετοτουρκικό πόλεμο στη μεγαλόνησο (1645-1669). Η εισαγωγική μελέτη για τα ελληνικά ανέκδοτα και την εργογραφία του Σάθα, τα ευρετήρια κυρίων ονομάτων και τόπων και το γλωσσάριο ιδιωματικών κρητικών λέξεων της αναστατικής έκδοσης ανήκουν στην αναπληρώτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Φανή Μαυροειδή (απεβ. 1992). Όπως σημειώνει η επιμελήτρια, παρά τις ελλείψεις και τις ιδιορρυθμίες του Σάθα "πρέπει να του αναγνωρίσουμε γενικά ικανότητα στην επισήμανση και επιλογή για έκδοση αριστουργηματικών λογοτεχνικών έργων, καθώς και ιδιαίτερα σημαντικών πηγών και εγγράφων που κάτω από ένα κοινό θέμα κάλυπταν μια συνολική εικόνα μιας περιόδου ή μιας άποψης της ιστορίας του ελληνισμού στην Τουρκοκρατία. [...] Ο Σάθας μπορούσε να συλλαμβάνει όχι μόνο ενότητες αλλά και μεγάλα προβλήματα και να τα εξετάζει διαχρονικά [...]".