Επιστολές

Επί τα ίχνη... είναι ο τίτλος της νέας αυτής Σειράς. Στη Σειρά στεγάζονται άγνωστα, λανθάνοντα ή αθησαύριστα κείμενα. Τα κείμενα αυτά μπορεί να είναι μελέτες, μαρτυρίες κι ακόμη δυσεύρετα λογοτεχνικά έργα παλαιότερων εποχών. Φιλοδοξία της Σειράς είναι να συνδεθεί με τη λογοτεχνική παράδοση και παράλληλα να ανασύρει από τη λήθη έργα, τα οποία παρέμεναν απρόσιτα στον αναγνώστη, εμπλουτίζοντας, όσο αυτό είναι δυνατόν, την έρευνα. Ο τίτλος, άλλωστε, είναι ενδεικτικός του είδους και της φυσιογνωμίας της.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Δεκατέσσερις επιστολές του Γεώργιου Βιζυηνού (μάλλον το σύνολο της σωζόμενης αλληλογραφίας του) συγκεντρώνει στον ανά χείρας τόμο ο Γιάννης Παπακώστας, αξιοποιώντας όλη τη σχετική φιλολογική εργασία η οποία έχει προηγηθεί. Οι αποδέκτες του Βιζυηνού είναι ποικίλοι: η Ελένη Φυσεντζίδου, νεανικός του έρωτας στην Κύπρο, ο Ηλίας Τανταλίδης, δάσκαλός του στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ο Λέοπολντ φον Σλέτσερ, συμφοιτητής του στα μαθήματα Φιλοσοφίας στο Βερολίνο, ο Δημήτριος Βικέλας και ο Γάλλος νεοελληνιστής Emile Lengrand, ο Κωνσταντινουπολίτης κριτικός Νικόλαος Βασιλειάδης, ο αδελφός του Μιχαήλος, αλλά και η αθηναϊκή «Νέα Εφημερίς». Ποικίλοι είναι και οι τόποι αποστολής και παραλαβής των γραμμάτων: από το Κάρντιφ, το Λονδίνο, τη Γοτίγγη, την Κωνσταντινούπολη και το Γκάσταϊν προς το Παρίσι, το Βερολίνο, τη Χάλκη, την Κύπρο και τη Βιζύη. Το χρονικό διάστημα το οποίο καλύπτουν οι επιστολές τείνει να συμπληρώσει μία εικοσαετία: από το 1872 ώς το 1890. Πρόκειται ασφαλώς για τα πιο κρίσιμα χρόνια της ζωής του Βιζυηνού, αν υπολογίσουμε το ότι οι σπουδές του στη Γερμανία διαρκούν από το 1875 ώς το 1881, καθώς και το ότι ο ίδιος εγκαθίσταται οριστικά στην Αθήνα από το 1884 και εφεξής. Πρόκειται, όμως, και για τα πιο κρίσιμα χρόνια της τέχνης του, αν σκεφτούμε πως τα έξι όλα κι όλα διηγήματα τα οποία πρόλαβε να δημοσιεύσει μέχρι το θάνατό του τυπώθηκαν από το 1883 ώς το 1895, ενώ η μοναδική ποιητική συλλογή του κυκλοφόρησε σε μορφή βιβλίου το 1883.



Φανατικός ολιγογράφος



Ο Βιζυηνός είναι και στις επιστολές του ολιγογράφος. Και είναι ολιγογράφος όχι μόνο ως προς τον αριθμό των γραμμάτων τα οποία λαμβάνουν εκ μέρους του γνωστοί και φίλοι, αλλά και ως προς την έκταση των λεγομένων του. Θέλοντας πάντα να αντιμετωπίσει ή να λύσει εντελώς πρακτικής φύσης προβλήματα (να καταπραΰνει τις ανησυχίες μιας ερωτευμένης γυναίκας, να φροντίσει για την προβολή των ποιημάτων του, να ενημερώσει για την τύχη ενός καθηγητή του, να δημιουργήσει σχέσεις με την ελληνική και τη γαλλική διανόηση του Παρισιού, να απαντήσει σε δημοσιεύματα που σχολιάζουν τη συμμετοχή του σε διαγωνισμό του υπουργείου Εξωτερικών ή να πληροφορήσει για τις αρρώστιες από τις οποίες κατά καιρούς βασανίζεται), ο επιστολογράφος Βιζυηνός δεν καταπιάνεται ποτέ με αισθητικά, πολιτικά ή ιδεολογικά ζητήματα, όπως πολύ συχνά συμβαίνει με την αλληλογραφία των λογοτεχνών. Εκείνο, λοιπόν, το οποίο πρέπει να αναζητήσουμε στα γράμματά του δεν είναι κάποια κρυφή καλλιτεχνική πτυχή, που μπορεί με την ανάγνωσή τους να έρθει αιφνιδίως στην επιφάνεια, ούτε κάποιο μυστικό κλειδί, η απρόσμενη αποκάλυψη του οποίου θα μας βοηθήσει να διαβάσουμε με καινούργια εφόδια τα λογοτεχνικά του κείμενα. Κάτι το οποίο επίσης δεν πρέπει να αναζητήσουμε στις επιστολές του Βιζυηνού είναι το οιοδήποτε γλωσσικό ενδιαφέρον: μια τυπική καθαρεύουσα της εποχής, αναμεμειγμένη με ορισμένα δημοτικά στοιχεία, με φανερή την προφορική καταγωγή τους, ένα ξηρό και ισοπεδωμένο ύφος, που αποσκοπεί μόνο στην άμεση και αποτελεσματική επικοινωνία με τον παραλήπτη -και έτερον ουδέν.



Χρήσιμο βιογραφικό υλικό



Ο τελείως πρακτικός χαρακτήρας της επιστολογραφίας του Βιζυηνού μάς υποχρεώνει να εντοπίσουμε την αξία και τη χρησιμότητά της σ' ένα πολύ διαφορετικό από εκείνο της λογοτεχνίας πεδίο -στο πεδίο της λεπτομερέστερης και ακριβέστερης βιογράφησής του, που οπωσδήποτε ενισχύεται σημαντικά με την προκείμενη έκδοση. Αυτό ακριβώς, άλλωστε, κάνει και ο επιμελητής με το φιλολογικό σχολιασμό του, συμπληρώνοντας κενά σε χρονολογίες μετακίνησης του συγγραφέα, διερευνώντας σε μεγαλύτερο βάθος τη σχέση του με λογοτεχνικούς και οικονομικούς παράγοντες όπως ο Βικέλας, αλλά και προσπαθώντας να εννοήσει καλύτερα τις στρατηγικές ή τις τακτικές επιλογές του στο επίπεδο της λογοτεχνικής σκακιέρας. Ενα καλό παράδειγμα της σημασίας του βιογραφικού υλικού που εμπεριέχεται στην αλληλογραφία του Βιζυηνού είναι οι παλιότερες επιστολές του. Επιστολές που μας δίνουν από πρώτο χέρι πληροφορίες για την παραμονή του σε πολύ νεαρή ηλικία σε κυπριακό μοναστήρι, όπου και έγινε καλογεροπαίδι, καθώς και για τις επίμονες προσπάθειές του να φοιτήσει κατόπιν στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης χωρίς να ντυθεί το κληρικό σχήμα. Να, λοιπόν, ερεθιστικά στοιχεία και δεδομένα, που ακόμη κι αν έχουν γνωστοποιηθεί κατά καιρούς μέσω δημοσιευμάτων τρίτων, μας φέρνουν τώρα σε απευθείας σύνδεση με την προσωπικότητα και την ψυχολογία του Βιζυηνού και μας επιτρέπουν να κοιτάξουμε από μικρότερη απόσταση και με καθαρότερο βλέμμα τη ζωή του.

Κλείνοντας, θέλω να επιστήσω την προσοχή του αναγνώστη στο παράρτημα της έκδοσης, όπου ο Γ. Παπακώστας δημοσιεύει το σκεπτικό της έκθεσης του Βουτζιναίου Ποιητικού Διαγωνισμού του 1874, όπου βραβεύτηκε ο Βιζυηνός για τα ποιήματα τα οποία αποτέλεσαν αργότερα τον κορμό της συλλογής «Ατθίδες αύραι». Υπογεγραμμένη από τον εισηγητή και τακτικό καθηγητή Θεόδωρο Γ. Ορφανίδη, τον πρύτανη του Πανεπιστημίου Εμμανουήλ Κόκκινο και τον επίσης τακτικό καθηγητή Θεόδωρο Αφεντούλη, η έκθεση είναι ένα σπάνιο δείγμα (και μείγμα) ευθυκρισίας και ειρωνικού πνεύματος. Ειρωνικό πνεύμα για τα στίφη των διαγωνιζομένων, που σπάζουν με την αυτοπεποίθησή τους καρδιές, χωρίς να έχουν την παραμικρή συναίσθηση για την πραγματική τους κατάσταση, και ευθυκρισία για το ποιητικό ταλέντο του Βιζυηνού, που αναδεικνύεται ξεκάθαρα και σε όλη τη λαμπρότητά του μέσα από την πυκνή και εξαιρετικά διεισδυτική ανάλυση των κριτών του.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 03/09/2004